به گزارش تابناک یزد،آثار باستانی زیادی در کهن شهر یزد به چشم می خورد که همیشه هدف گردشگران زیادی بوده است.قلعه‌ها، کاروانسراها، آب انبارها، خانه‌های قدیمی، باغها، درختان کهنسال، کویرهای بکر، چشمه‌های طبیعی و دیگر جاذبه‌هایی از این دست، فرصت مناسبی را برای بازدید در ایام نوروز فراهم آورده است. برخی از این جاذبه‌ها حتی برای شهروندان استان هم آشنا نیست از این رو ایام نوروز بهترین فرصت برای آشنایی بیشتر با جاذبه‌های استانی و بازدید از آنهاست.
آب انباردر شهرها و روستاهای استان یزد نزدیک به هزار دستگاه آبانبار وجود دارد که شیوه ی طرّاحی آنها تقریباً یکی است.
یکی از عمده ترین مصالح سنّتی ساخت آبانبار در کنار آجر، «دیمه» است که از آهک و خاکستر و ماسه بادی و ... تشکیل شده است. این ملات ضمن آب بندی بنا، از فاسد شدن آب نیز جلوگیری میکند. آبآنبارها معمولاً از چهار عنصر اصلی تشکیل شده اند:
1- خزینه: به شکل استوانه (محل ذخیره نمودن آب است) که در دل زمین ایجاد شده و آب قنات بر آن مسلط است و بر اساس فرهنگ خاصّی، آب قنات را به خزینه هدایت و در آنجا ذخیره می نمودند.
2- گنبد: پوشش یا سقفی است به شکل نیمکره بر روی خزینه به منظور حفاظت آب از آلودگی محیط و خنک نگه داشتن آن.
3- پاشیر: راهرو پلکانی در عمق زمین که جهت برداشتن آب از خزینه و با اصول معماری و فرهنگی خاصّی مربوط به زمان خود ساخته شده است. برخی از آبانبارها دارای دو پله پاشیر، برای استفاده مسلمانان و زرتشتیان بوده است.
4- بادگیر: عنصر ساختمانی برای هدایت جریان هوا به درون آبانبار و تهویهی آن برای جلوگیری از فساد آب داخل خزینه.
تعداد بادگیرها با توجّه به شرایط محیط آب و هوایی منطقه و نوع عملکرد، از یک تا هفت متفاوت است.
به عنوان مثال آبانبار مریمآباد (امامزاده شنبه) دارای یک بادگیر، آبانبار شش بادگیری یزد دارای شش بادگیر و آبانبار عصرآباد دارای هفت بادگیر است.
بادگیراز شاخصترین نشانههای خانه ها و مناظر عمومی بافتهای تاریخی شهرهای استان یزد، بادگیرها هستند. بادگیرها علاوه بر ابهّت و زیبایی بخشیدن به ساختمان، نقش بسیار مؤثّری در تهویّه ی فضای درونی بناها و خنک کردن سردابها و آبانبارها دارند. این برجهای مناطق کویری هوای دلپذیر و مطبوع را به قسمت زیرین خود هدایت میکنند. باد به مجرّد اینکه به چشمه های بادگیر میوزد به جهت اختلاف سطح و وضعیت ویژهی چشمه های بادگیر، با سرعت هرچه تمامتر به پایین کشیده میشود و از چشمه های دیگر بادگیر هوای گرم و آلوده را نیز به بیرون میفرستند.
از بادگیرها برای سرد نگه داشتن مواد غذایی نیز استفاده می شود.
بادگیر باغ دولتآباد یزد با 8/33 متر ارتفاع از سطح زمین شاهکار مهندسی و نشانه نبوغ معماران یزدی است و یکی از عناصر معماری خشتی و آجری ارزشمند و منحصر به فرد در جهان شناخته شده است. بادگیرها به صورت یک سو و چهار سویه ساخته شدهاند.
کوچه ی آشتی کنانبه کوچه های تنگ و باریک بافت قدیم شهر که معمولاً دو نفر به دشواری از آن میگذرند اطلاق میشود. نَقلِ شیرینی است که در روزگاران قدیم، دو نفر که با هم قهر بودند، بر حسب اتّفاق، در یک زمان و از دو جهت مخالف، گذرشان به یکی از همین کوچهها افتاد. آن دو وقتی به یکدیگر رسیدند، یکوَری شدند تا از کنار هم بگذرند، اما سینه به سینه هم، میان کوچه گیر کردند. این وضعیت مضحک کمکم خنده بر لبان دو طرف آورد و منجر به این شد که کینهها را از دل بشویند و با هم آشتی کنند.
ساباط
در لغت به معنای راهرو، دالان و سقفی است که بر روی کوچهها و معابر ساخته میشود. معماران یزدی نه تنها تمام جوانب را در ساخت داخل خانه مد نظر داشتهاند، بلکه در ساخت کوچه هم با توجّه به نیازها و شرایط اقلیمی - فرهنگی مردم منطقه، ویژگیهای ارزنده و جالب توجّهی را در نظر داشتهاند. یکی از خصوصیات بارز محلّههای قدیمی در استان یزد، کوچهها و گذرگاههای سرپوشیده آن به نام «ساباط» است. هدف از ساخت ساباط ضمن ایجاد اتصال سازهای میان واحدها و استحکام با ساخت پشتبند، این بوده که انسان گرمازدهی کویر در زیر سایهی آن لحظاتی خود را از تابش شدید خورشید در امان دارد.
دربند
در برخی از کوچههای بنبست که دارای ساباط است در قسمت ورودی کوچه دری محکم گذاشته میشده است. به این گونه فضاها که برای افزایش امنیّت ساکنان کوچه مؤثّر بوده، «دربند» میگویند که در واقع نوعی تقسیم در زیرمحلّهها است که چند خانوار در هر دربند زندگی میکنند.
آسیابها
در اکثر آبادیهایی که مسیر قنات در آن میگذشته و امکان تغییر سطح آب مسیر قنات در آن میسّر بوده، از نیروی ذخیرهی آب جهت چرخش سنگ آسیاب استفاده میشده و آسیابی در آن آبادی تأسیس میگردیده است. عمدهترین قسمت آسیاب تنورهی آن است که به صورت مخروطی معکوس در مسیر قنات و در عمق زمین ساخته میشده و آب ذخیره شده در آن از روزنی کوچک و با فشار، پرههای چوبی متصل به سنگ آسیاب را به حرکت در میآورده است. سنگ زیرین و رویی آسیاب از نوعی سنگهای آذرین مقاوم است که به صورت مدوّر، یکی ثابت و دیگری متحرک است. گندم یا جو از روزنی به مرکز آن هدایت و به آرد تبدیل میشود. فضای اصلی آسیابها در دل زمین جای دارد و بخش نمایان آن اندک است و به نورگیرها و ورودی خلاصه میشود؛ ولیکن فضای زیرین آسیاب معماری ویژهای دارد که نمونهی بارز آن آسیاب آبی اشکذر است. از آسیابهای معروف یزد میتوان به آسیاب دوسنگی میبد در عمق 40 متری زمین و آسیابهای: اشکذر، سنگ سیاه، تفت، اسلامیه و بفروئیه (در میبد) اشاره کرد.
کوبه و حلقهوسیلهای است فلزی که با میخ حلقهی دوپایی، ساکنان خانه را از حضور فرد پشت در مطّلع میکند. براساس تحقیق آقای دینیار شهزادی، حلقه ابزاری برای پیش کشیدن در نیز بوده و صدای بم کوبه از جمله برای آن بوده است که اهالی خانه اگر در دورترین نقطه ی منزل، مثلا زیرزمین هم باشند از حضور فرد در پشت در آگاهی یابند.
این وسیله ابتدا، از جنس آهن بود و بعدها از برنج ساخته شد. جالب اینجاست که صدایی که از کوبه و حلقه بلند می شد با هم تفاوت داشت. در مواردی که مراجعه کننده زن بود، از حلقه به دلیل صدای زیر استفاده می کرد. به این ترتیب، ساکنان خانه از جنسیّت مراجعه کننده نیز مطّلع می شدند و خود را برای استقبال آماده میکردند.
کوبه و حلقه هایی که در یزد، اهمّیّت و شهرت بیشتری دارند عبارتند از:
1- کوبه و حلقه ی منزل آقای محمود مشروطه، واقع در کوی پیربرج (کوچه اتّفاق)، که در ذیالقعده سال 1268 هجری ساخته شده و اشعاری هم بر آن نقر گردیده است.
2- کوبه و حلقه ی منزل دکتر مهدی دشتی، واقع در کوچه ی جنب حمّام گل مشکی (خیابان سلمان فارسی)، که در سال 1294 هجری ساخته شده است.
3- کوبه و حلقه ی در منزل آقای شفیع پور، نزدیک مسجد تبریزیان واقع در خیابان قیام.
4- کوبه و حلقه ی در منزل آقای ضیاء تقوی در کوچهای نزدیک دربند کاشیها (منشعب از میدان امیر چقماق)
باغهادر استان یزد، علیرغم کویری بودن و مشکل کمآبی، باغهایی پدید آمده که نشانه ی ذوق و خلّاقیّت کشاورزان و معماران یزدی است. در معماری منظر این باغها نبوغ خاصّی نهفته است. روش آبرسانی و آبیاری آنها یکی از موارد مهم و قابل ذکر است. از میان باغهای استان یزد، میتوان باغهای: دولتآباد، خان (در جاده قدیم تفت)، کلاه فرنگی (در رحمتآباد)، پهلوان پور (در مهریز)، صدری (در تفت) و گلشن (در طبس) را نام برد.
مناطق حفاظت شدهوجود مناطق حفاظت شدهی محیط زیست جلوه ی دیگری بر جاذبه های گوناگون گردشگری این استان افزوده و یزد را، به ویژه در نگاه گردشگران غیر ایرانی، از اهمّیّت خاصّی برخوردار ساخته و هواداران محیط زیست و تحقیق در حیات وحش ایران را به خود جلب نموده است.
در سطح استان، اداره کل حفاظت محیط زیست، مناطق «کالمند»، «بهادران» و نیز مناطق شکار ممنوع «در انجیر»، «آریز» و «باجگان» را تحت نظارت دایمی خود قرار داده است. تنوّع زیستی در منطقه حفاظت شدهی کالمند - بهادران در شهرستان مهریز به لحاظ وجود وحوش با ارزش و پرندگان کمیاب و نادر و با ارزش بینالمللی حائز اهمّیّت است.
یکی از نقاط کمنظیر حیات وحش و دیدنی دنیا در کوههای بافق و کویر در انجیر قرار دارد. هر ساله، گردشگرانی از اقصی نقاط جهان به مناطق حفاظت شدهی بافق سفر میکنند و با مجوّز محیط زیست، به شکار قوچ، کل و بز کوهی میپردازند. حیواناتی نظیر یوزپلنگ آسیایی که نسل آن در دنیا در حال انقراض است نیز در این مکان وجود دارد.
برخی از قوانین ممنوعیّت شکار شکار و صید بیش از میزان مندرج در پروانه و یا خلاف مقررات و خارج از محلهای مندرج در پروانه؛
حمل، عرضه، فروش و صدور جانور وحشی زنده یا کشته و اجزای آن بدون کسب پروانه یا مجوّز رسمی از سازمان ادارهی کل حفاظت محیط زیست؛
شکار و صید در فصول و ساعات ممنوع مقرّر؛
شکار و صید با وسایل و از طرق غیرمجاز و یا شکار با استفاده از اسلحهی دیگران؛
چشمهها و آبشخور حیوانات در مناطق حفاظت شده؛
شکار حیوانات وحشی کمیاب که در معرض خطر انقراض هستند؛
شکار و صید جانوران وحشی با استفاده از سموم و مواد منفجره و یا از طریق تعقیب صید با استفاده از وسایل موتوری و کشتن آنها به طریق جرگه و محاصرهی دستهجمعی حیوانات ... .
صنایع دستی استان یزدصنایع دستی و هنرهای سنتی در هر منطقه بخشی از فرهنگ آن منطقه است و در روند جهانی شدن که شاید مهمترین چالش جهان امروز باشد، یکی از حوزه های ماندگار، حوزه فرهنگی به خصوص صنایع دستی آن کشور است.
در آفرینش هنری، آنگاه که بحث «سنت» و «صنعت» به میان می آید، زیباترین معانی و چشمنوازترین فرمها و شکل ها در تلاقی یکدیگر قرار میگیرند و منشوری رنگ به رنگ، برتافته از جانمایه زندگی پدید میآید و در رابطه همیشگی و دیرپای «ذهن» و «زبان» است که «دست» زبان هنرمند در خلق اثر هنری میشود. از این رو، صنایع دستی در خاموشی و خلوت هنرمند شکل میگیرد و همه ظرایف و زیباییاش را در سکوتی فارغ از هیاهوی صنعت به رخ می کشد.
یزد به عنوان یکی از قدیمیترین کانونهای کار و تلاش و خلاقیت و ابتکار از جایگاه ویژهای برخوردار است.
پیشینه یزد که به دوران یزدگرد ساسانی میرسد آکنده از تلاش پیگیر مردمانی پارسا و سختکوش است که به رغم طبیعت گرم و خشک این دیار، کمر همت بسته و عزم را جزم نمودند تا به برکت پشتکار، خلاقیت و ذوق هنری خدادادی، نام شهر و دیار خود را بلندآوازه گردانند.
در گذشته ای نه چندان دور، به علت غلبه سنّتها و رسوم پیشینیان بر زندگی مردم، کمتر خانهای در یزد وجود داشت که در آن یکی از حرفه های نسّاجی دستی یافت نشود.
استمرار تولید در خانه موجب شده بود که تجربیّات و اطّلاعات حاصله به سادگی، از نسلی به نسلی دیگر انتقال یافته و اشتغال به صنایع دستی به صورت یکی از ارکان اقتصاد خانواده درآید.
هر چند که امروزه در نتیجه تغییر شیوهی زندگی و رویکرد جوانان به مشاغل و حرفه هایی به غیر از کار پدری، کمتر صدای دفتین دستگاه های بافندگی در خانه ها به گوش میرسد، ولی با این همه، هنوز هم ذوق و هنر صنعتگران یزدی را در تولیداتی به شکل: سجاده، روتختی، پتو، احرامی، شال، دستمال ابریشمی، پارچه های ترمه و مخمل و همچنین «دارایی» که شیوه رنگرزی آن در ایران منحصر به یزد است، میتوان یافت. در ادامه، تعدادی از صنایع دستی بومی استان یزد معرفی می شود.