شانس اهدای زندگی برای یک درصد از مرگ‌ها

مرگ‌ها در دنیا به دو دسته قلبی و مغزی تقسیم می‌شوندکه ۹۹ درصد افراد به دلیل ایست قلبی فوت می‌کنند، به نحوی که اگر در زمان طلایی ۶ الی ۸ دقیقه که قلب انسان از تپش می‌ایستد احیا نشود، فرد فوت می‌کند. ایست قلبی در هر مکانی احتمال دارد اتفاق بیفتد مثل خانه، خیابان و ... با توجه به اینکه این صحنه را افراد دیده اند، آشنایی دارند بنابراین زمانی که فردی دچار ایست قلبی می‌شود حرکت سینه و ضربان نبض ندارد، نفس نمی‌کشد و به مرور زمان بدنش سرد می‌شود لذا با مشاهد این اعلائم مرگ فرد محرز می‌شود.

 اما مرگ مغزی زمانی است که آسیب به مغز خیلی جدی است و مغز از لحاظ ساختاری (شکل مغز) و عملکرد (سلول سالمی باقی نمی‌ماند) از بین می‌رود. زمانی اعلام می‌شود بیمار دچار مرگ مغزی شده که کاملا مغز از بین رفته باشد و هیچ مقیاس اندازه گیری نمی‌گوید که شخصی که مرگ مغزی شده، زنده می‌ماند. از نظر علم پزشکی احتمال بازگشت آن صفر است، درمان ندارد و فوت شده است، اما با توجه به اینکه از طریق دستگاه نفس می‌کشد، نبض جریان دارد و بدنش گرم است خانواده فرد بیمار، مرگ مغزی را نمی‌پذیرد. فردی که دچار مرگ مغزی می‌شود به دلیل اینکه کنترل مغز را بر سایر اعضای بدن ندارد به مرور زمان اعضای بدن دچار اختلال می‌شود. مثلا، کلیه‌ها که وظیفه دفع سموم و ضایعات بدن انسان را برعهده دارند تغییر عملکرد میدهد و به جای دفع سموم مضر و حفظ مواد مفید برعکس عمل می‌کند و باعث اختلال می‌شود و در نهایت فرد بیمار از درون آسیب می‌بیند و نهایتا فوت می‌کنند. مجهزترین مراکزی که بهترین و ایده آل‌ترین درمان‌ها را در دنیا ارائه می‌دهند می‌گویند از این بیماران بیشتر از یک الی دوهفته نمی‌توانند نگهداری کنند که علت نگهداری این افراد دریافت رضایت از خانواده برای اهداء عضو است.

در همین رابطه با دکتر مجید حمیدی مدیرعامل اهداء عضو وکارشناس پیوند دانشگاه علوم پزشکی همدان به گفتگو پرداختیم. 
 

 
حمیدی با بیان اینکه پیوند اعضاء از ۱ درصد افرادی که دچار مرگ مغزی می‌شوند صورت می‌گیرد، بیان کرد: یک درصد از افراد به دلیل مرگ مغزی فوت می‌کنند؛ پیوند عضو استفاده از اعضای بیماران مرگ مغزی برای بیماران نیازمند به پیوند است. کسی که به دنبال سانحه‌ای دچار مرگ مغزی می‌شود (یعنی مغز از گردن به بالا کارایی خود را از دست می‌دهد سایر اعضا سالم هستند) این بیماران برای ادامه مراحل پیوند شناسایی، پیگیری و نگهداری می‌شوند. تیم‌هایی با خانواده این بیماران صحبت می‌کنند و اگر راضی به اهداء عضو بیمار خود شوند از اعضای بیمار مرگ مغزی برای بیمارانی که عضوی از بدن مانند قلب، کبد، کلیه و؛ که نارسا شده است و شانس ادامه حیات آن‌ها نیازمند عضو پیوندی است انجام می‌دهند.

وی در پاسخ به این سوال که آیا این فرهنگ اهداء عضو نهادینه شده است که با اعلام مرگ مغزی بیمار خانواده برای اهدا عضو همکاری کنند، افزود: خیلی رضایت نمی‌دهند، چند سالی است که در زمینه پیوند عضو فرهنگ سازی‌ها آغاز شده است، اما فرایند فرهنگ سازی زمان بر است. به طور مثال، از سال ۸۱ تا ۸۹سالی یک پیوند عضو انجام می‌شود و در سال‌های ۸۹ نهایت این تعداد به ۱۰ مورد رسید. اما از سال ۸۹ که کارت اهداء عضو صادر شد و همایش‌هایی در رابطه با مرگ مغزی و برگزاری جشن نفس (که در استان همدان در سال‌های ۹۵ تا ۹۶ دو جشن نفس برگزار شد) می‌توان گفت فرهنگ سازی شده و نزدیک به ۵۰ درصد خانواده‌هایی که از افراد آن‌ها دچار مرگ مغزی شده بودند راضی به اهداء عضو شده اند البته کار برای فرهنگ سازی در زمینه اهداء عضو بسیار زیاد است به طوری که حتی یک بیمار مرگ مغزی که راضی به رضایت نشود آسیب غیر قابل جبرانی برای جامعه به وجود می‌آورد با توجه به اینکه بیمار مرگ مغزی در هر صورت فوت می‌کند، اما ممکن است هر کدام از عضوهایش نجات بخش جان یک نیازمند باشد و اگر فرد نیازمند نتواند عضو مورد نیاز خود را دریافت کند، فوت می‌کند، زیرا هشت عضو سالم (کلیه، قلب، کبد، قسمتی از روده کوچک، لوزالمعده و ریه اش) با فرد به خاک سپرده می‌شود و به نحوی می‌توان گفت هشت جان دیگر را نیز با خود می‌برد. همچنان که روزانه در ایران هر دو ساعت یک بیمار نیازمند به عضو به دلیل نبود عضوی برای پیوند جان خود را از دست می‌دهد و هر ۱۰ دقیقه یک بیمار نیازمند به پیوند عضو اضافه می‌شود. در حال حاضر قریب به ۲۵ هزار نفر نیازمند به پیوند عضو در کشور وجود دارد که خیلی از این افراد در حسرت دریافت عضو پیوندی جان می‌سپارند. لازم است جامعه به سمتی رود که از اعضای افرادی که دچار مرگ مغزی می‌شوند به افراد نیازمند اهداء شود.

وی ادامه داد: در بازده زمانی فروردین ماه (تعطیلات نوروز) نزدیک به ۵۰۰ مورد تصادف منجرب به فوت در کشور به وقوع پیوسته اگر از نظر ساعتی بخواهیم نگاهی بیاندازیم هر نیم ساعت یک تصادف منجرب به فوت در کشور بوقوع می‌پیوندد یعنی ۱۵هزار الی ۱۶ هزار نفر مصدوم که تقریبا ۸ هزار نفر (۵۰ درصد) مصدومان تصادفی را شامل می‌شود در صحنه تصادف فوت می‌کنند و ۵۰ درصد مابقی به بیمارستان منتقل می‌شوند که نصف این ۵۰ درصد یعنی ۴ هزار نفر افراد بسیار مستعد و سالمی از لحاظ اهداء اعضا هستند که می‌توانند کاندیدا باشند. اینجاست که نقش پر رنگ و کلیدی فرهنگ سازی نمایان می‌شود که خانواده فرد دچار مرگ مغزی راضی به اهدا شوند، زیرا بزرگترین چالش عدم رضایت خانواده هاست. با توجه به اینکه متوسط اهدا عضو بیماران مرگ مغزی سه الی چهار عضو است که در صورت انجام پیوند عضو ۱۰ الی ۱۲ هزار بیمار نیازمند به پیوند عضو از طریق ۴ هزار بیماران مرگ مغزی به زندگی دوباره باز می‌گردند. هر چه خانواده‌ها آگاهی و اطلاعاتشان در رابطه با مرگ مغزی بیشتر باشد راحت‌تر می‌توانند بپذیرند که مرگ مغزی یعنی چه؟ سرانجام فردی که دچار مرگ مغزی می‌شود غیر از مرگ نیست؛ بنابراین باتوجه به اینکه مردم ما سخاوتمند هستند به راحتی می‌توانند بپذیرند به «نیازمندان دریافت عضو» زندگی ببخشند.
 

پیوند عضو تاریخچه‌ای قریب به صد سال دارد که در سه دهه اخیر بیشتر شده است
 

 حمیدی در خصوص تاریخچه پیوند عضو در دنیا گفت: تعدادی از پزشکان مشاهده کردند که یکی از اعضای بدن مانند قلب، ریه و... به نحوی کارایی خود را از دست می‌دهد و به مرور از بین می‌رود و سرانجام این افراد صد در صد مرگ است. پزشکانی که در جریان پیوند بودند دریافتند اگر بتوان عضوی که کارایی خود را از دست داده است را با عضو سالم دیگر جایگزین کنیم زندگی فرد نجات داده می‌شود که بعد‌ها بحث افراد دچار مرگ مغزی مطرح شد که هر جامعه‌ای متناسب با عقاید و فرهنگ خود در ابتدا جبهه خاصی گرفته شد، اما با بررسی‌های بیشتر مشخص شد فردی که دچاره عارضه مرگ مغزی می‌شود صد درصد فوت می‌کند لذا بهترین کار این است که از اعضای سالم آن استفاده شود.

وی درباره پیوند عضو در ایران اشاره کرد: پیوند عضو (کلیه) در ایران به قبل از انقلاب اسلامی باز می‌گردد بعد از پیروزی انقلاب مسائل فقهی و شرعی مطرح می‌شود و روند پیوند اعضا تا مدتی تعطیل می‌شود، اما با توجه به دغدغه‌ای که پزشکان برای جان افراد داشتند فعالیت‌های خود را آغاز کردند که طی ۱۴ الی ۱۵ سال توانستند لایحه استفاده از اعضای فرد مرگ مغزی را به مجلس ارائه دهند که به صورت قانونی مصوب و به دانشگاه‌ها ابلاغ شد.

 
کلیه عضو پیوندی که بالاترین آمار نیازمندان را دارد

 
 حمیدی با اشاره به اینکه بیماران نیازمند به پیوند کلیه در صدر هستند، اظهار داشت: پیوند کلیه در صدر پیوند‌ها قرار دارد و علت آن این است که خیلی از افرادی که دچار نارسایی کلیه می‌شوند زمینه ساز آن بیماری دیابت است که خوب کنترل نمی‌شود البته در این میان نباید ازبیماری‌های زمینه‌ای مانند عفونت ادراری مکرر که خوب درمان نشود، سنگ‌های کلیه‌ای متعدد، دیابت یا قند خون و فشار خون غفلت کرد یعنی بیماری‌های مرموز و نهان که تا زمانی که آسیب جدی و کلی وارد می‌کند و در نهایت عضو را نارسا کند غفلت کرد.

 
۸۵درصد خانواده‌های بیماران مرگ مغزی دارای کارت اهداء عضو رضایت به پیوند اعضاء می‌دهند

 
دکتر حمیدی در خصوص کارت اهدا عضو اشاره کرد: شخصی که کارت اهداء عضو دارد یعنی تمایل برای اهداء اعضای بدن خود را در زمان حیات اعلام کرده که در زمان مرگ مغزی بتوانند از اعضای فرد استفاده شود، اما این کار از نظر قانونی ارزش و اعتباری ندارد حتی اگر دارای وصیت محضری باشد. اما زمانی که دچار مرگ مغزی شود باید وراث قانونی رضایت دهند و در صورت عدم رضایت فرایند اهدا شکل نمی‌گیرد. یعنی شرط اهدای عضو رضایت وراث قانونی است. اهمیت کارت اهداء عضو فقط از نظر فرهنگسازی است، زیرا باتوجه به بررسی‌های صورت گرفته مشاهده شده خانواده‌هایی که بیمار مرگ مغزی داشته اند زمانی که مطلع شدند که شخص بیمار اقدام به تهیه کارت اهداء عضو کرده است با این عمل موافقت می‌کنند که طبق آمار ۸۵ درصد از خانواده‌های بیماران مرگ مغزی راضی به اهداء عضو می‌شوند.

 

 
فرایند اهداء عضو یک بحث رایگان است

 
وی خاطر نشان کرد: فرایند اهداء عضو در دنیا یک بحث رایگان است و اگر کشوری به دنبال این بوده که با پرداخت هزینه این اقدام صورت گیرد به مرور زمان دچار مشکل شده و دوباره به موضوع اهداء عقبگرد کرده اند. موضوع اهدا یک هم نوع دوستی است. شاید برخی خانواده‌ها به دلیل مشکلات مالی راضی به اهداء عضو بیمار مرگ مغزی در قبل دریافت مبلغی شوند، اما در کشور ما چنین مسائلی وجود ندارد، زیرا مطابق با قانون نیست.

 
راه اندازی بخش پیوند مغز استخوان در همدان

 

 
در ادامه دکتر محمد مهدی مجذوبی رییس دانشگاه علوم پزشکی همدان نیز در خصوص چشم انداز راه اندازی بخش‌های پیوند عضو در این استان گفت: در بحث پیوند اعضا در حال حاضر بعد از تعطیلی دو سال مجددا بخش پیوند کلیه در استان فعال شده است و به دنبال راه اندازی بخش پیوند مغز استخوان و کبد هستیم؛ پیوند یک بحث کاملا پیچیده و سختی است که نیازمند زیرساخت‌های فنی، پزشکی و تجهیزاتی است و با توجه به اینکه در بحث پیوند، استان پیشرفته‌ای نیستیم، اما هدفگذاری و مقدمات پیوند مغز استخوان انجام شده و با توجه به اینکه پیشرفته‌ترین مرکز جامع سرطان در استان راه اندازی خواهد شد لذا اولویت با راه اندازی بخش پیوند مغز استخوان است.

 

خبرنگار

فاطمه صنیعی وحید