همزمان با اول شهريورماه روز همدان، درخواست هنرمندان و فرهنگ دوستان استان همدان برای تصحيح نقشه ميدان مركزی همدان به صورت مکتوب منتشر شد.
به گزارشتابناک همدان؛ تخریب محوطه میدان مركزي همدان، پاك كردن بخشي از تاريخ معماري شهرسازي ايران وحافظه تاريخي شهر همدان است. برجستهترين معماران و طراحان ایران و جهان به طراحي چنين ميداني با چنين مقياس و عظمت، تاريخ و ويژگيهاي كالبدي علاقمند هستند و با تخریبهای صورت گرفته، اين فرصت دارد از دست مي رود.
در پي انتشار نامه اعتراض اميرشهاب رضويان نسبت به تخريب و طراحي نقشه جديد ميدان مركزي همدان كه روز ١٧ مردادماه ١٣٩٦ در خبرگزاري ايسنا منتشر شد، گروهي از هنرمندان و فرهنگ دوستان كه همداني که اصالتا متعلق به استان همدان هستند، در نامه اي از مسوولان شهرداري، استانداري، اداره ميراث فرهنگي و گردشگري و شوراي شهر همدان، بازنگري و تصحيح نقشه و عمليات عمراني متعاقب آن را تقاضا كرده اند. در این نامه آمده است:
به نام هستی بخش یکتا
شهردار محترم همدان
باسلام و احترام
به استحضار میرساند حسب جلسه برگزار شده با معاونت محترم معماری و شهرسازی شهرداری همدان، شهردار محترم منطقه 1 شهرداری همدان و جمعی از کارشناسان هنری، معماری، شهرسازی، گرافیک و روزنامهنگاری درخصوص طرح جدید پیادهراه شدن میدان مرکزی شهر، میدان امام(ره) مقرر شد مواردپیشنهادی طرح و ارائه شود.
بنابراین از جنابعالی ومقامات عالی شهرداری، تقاضا داریم به موارد مطرح شده التفات و عنایت ویژه داشته باشند تا بتوانیم در کنار هم شهری متناسب با عنوانآن یعنی «پایتخت تاریخ و تمدن ایران» بسازیم و برگ زرینی برای نسلهای آیندهاین دیار کهن رقم بزنیم. پیشاپیش از حسن توجه شما کمال تشکر و امتنان راداریم.
1. اثر فرهنگی- تاریخی میدان امام خمینی(ره) در تاریخ 22 تیرماه 1379 باشماره 2712 در فهرست آثار ملی ایران دقیقا با عنوان «اثر فرهنگی-تاریخی» به ثبت رسیده و هر گونه دخل و تصرف، تغییر و تخریب آن خلاف قانون است.
با توجه به این اصل قانونی طرح ارائه شده باید بر این اثر فرهنگی- تاریخی تاکید کند وارائه هر طرح و برنامهای که بافت معماری و شهرسازی میدان را متاثر از خود کندو تحت تاثیر قرار دهد نادرست و غیرقانونی است.
آنچه دلسوزان فرهنگی همدان درباره طرح ارائه شده میگویند آن است که این طرح، بافت اصلی معماری میدان و جدارههای آن را به شدت تحت تاثیر قرار میدهد و از آنجایی که پروژهی میدان مرکزی همدان پس از ثبت شدن آن، یک اثر ملی شده است، بنابراین دیگرنمیتوان آن را تنها مختص به مردم همدان دانست و لزوم دقت و نگاه پژوهشی برای بازسازی آن به عنوان یک پروژهی ملی بسیار ضروری است.
طرح پیاده راه شدن میدان از جمله اتفاقهای خوب شهری در همدان است که بر حقوق عابران پیاده تاکید میکند و مصمم است اصل پیادهمحور قرار گرفتن میدان را اجرایی کند.
بنابراین در کلیت این طرح و اجرای آن باید دست مدیران عالی شهر را برای اتخاذ این تصمیم به گرمی فشرد.
2. اهمیت موقعیت میدان مرکزی همدان را از یاد نبریم و این که شهری مانندهمدان به دلیل قرار گرفتن در چهار راه فرهنگهای مختلف و قدمت طولانی درسابقهی مدنیت، از غلظت فرهنگی و پیچیدگیهای فرهنگی ویژهای در نوع خودبهرهمند است. پیچیدگی در شهر، ایجاب میکند هنگام ایجاد فضاهای شهری به عنوان ظرف، بستر و کالبد پویندهی این پیچیدگی، در مقابل نهایت سادگی وکمپیرایگی را در طراحی لحاظ کرد.
3. میدان امام(ره) میدانی با سابقهای تاریخی و هویتی در حدود یکصدسال درشهر همدان است. این میدان از زمان تاسیس یعنی حدود سال 1305 خورشیدی،حوادث تلخ و شیرین بسیاری را از سر گذرانده است. وجود سینما در جداره آن نیزبر هویت فرهنگی میدان تاکید ویژهای دارد. بنابراین هرگونه تغییر در بافت وکف میدان باید با تاریخ و هویت معماری و شهرسازی همدان همگون و همگام باشد.
4. عدم وجود نگاه کلان به مجموعه میدان امام و خیابان اکباتان یکی از مهمترین معضلات این پروژه است. میدان جزیی کوچک اما بسیار مهم از کلیت مرکز شهرهمدان (رینگ اول) است.
عدم وجود مطالعات چند بعدی در محدوده مرکز شهرهمدان، سبب خواهد شد تا اصطلاحا ما دست به عمل چشم ببریم در حالی که ازحال عمومی قلب و مغز غفلت کردهایم.
5. در حوزه عمل شهرسازی، انجام مطالعات ترافیکی و شبیهسازی ترافیک ییکپارچه در محدوده مرکز شهر همدان آنقدر ضروری به نظر میرسد که میتوانآنرا پاشنه آَشیل طرح پیادهراهسازی میدان و الگوی ترافیکی جدید آن قلمدادکرد.
(بی شک تغییر الگوی ترافیکی مرکز شهر و میدان پس از 86 سال و ایجاد الگویجدید نیاز به مطالعات عمیق،کامل و فناورانه ترافیکی دارد و این درحالی است که هنوز ایستگاههای تاکسی و اتوبوس جدید مشخص نشده است و نیاز به یک شبیه ساز سیستماتیک ترافیکی برای مرکز شهر همدان است. موضوع شبیهسازترافیکی پروژه، در حال حاضر برای پروژههای بسیار کوچکتر و کم اهمیتتر درسایر شهرهای کشور انجام میشود)
6. وجود طیفهای مختلف فرهنگی و اجتماعی به عنوان مخاطب فضای میدان ومرکز شهر، این نکته را ضروری میسازد که یک مطالعات اجتماعی و فرهنگی قبلاز طرحریزی پروژه از سویی و پس از طراحی پروژه، یک ارزیابی تاثیرات اجتماعی (اتا) از سویی دیگر در نظر گرفته شود تا حداقل مشکلات اجتماعی وفرهنگی را برای متراکمترین بافت اجتماعی شهر ایجاد کند.
7. بر اساس الگوهای پایه شهرسازی در طراحی فضاهای شهری، فارغ از مواردشکلی و فرمی که در آیتمهای بعدی به آن پرداخته میشود، موضوع قرارگاههای رفتاری به عنوان اصل و اساس عملکردی فضای شهری شناخته میشود.
با این توضیح که در پروژههایی با این مختصات ابتدا قرارگاههای رفتاری جدید مشخص و تبیین میشود و سپس فرم و شکل برای محقق کردن آن طراحی میگردد که متاسفانه طرح فوق فاقد این اصل اولیه می باشد.
8.باتوجه به انتشار طرح پیادهراه شدن میدان نقدهایی بر آن از سوی کارشناسانو صاحبنظران مطرح شده است که اساس آنها بدین قرار است: بیپیرایگی وسادهتر شدن طرح، پرهیز از زوایای تند و گوشههای تیز، کمتر شدن خطوطمتقاطع و در نهایت استفاده از خطوط منحنی صرفا گرداگرد آبنمای مرکزی میدان.
چرا که ساختار فعلي معماري اين ميدان پر از قوس و كمان است و هيچ سطح تيزو گوشهداري در آن تعريف نشده است، اما به تقليد از ميادين تهران، نقشهاي پراز سطوح مثلثي براي كف ميدان كشيده شده كه با فرم ساختمانهاي ششگانه دور تا دور ميدان همخوان نيست، فقط بازي سنگ است و سيمان و كمترين جا رابراي فضاي سبز در نظر گرفته است.
9. به شکل مشخص پیشنهاد میشود در دایره انتهایی منتهی به جدارههای میدان خطوط متقاطع حذف و صرفا از سنگ فرش ساده استفاده شود و همین اصل درلایههای دیگر منتهی به مرکز میدان تا آبنمای مرکزی با خطوط کمتر و منحنی اجرا شود. این امر از طرفی موجب صرفهجویی در بودجه اجرایی خواهد شد.
کاستن و پیراستن فضاها از عوامل اغتشاش بدون طراحی زیاد، بهترین اقدام ومداخله در بافت فضای شهری است.
در میدان امام، تنها برچیدن آسفالت و برخی عناصر مغشوشکنندهی بصری درجدارهها و جایگزین کردن یک بافت با سنگ فرش کمنقش و کمطرح به آسانی موجب تغییرات اساسی و افزایش کیفیت فضایی میدان مرکزی شهر همدان خواهد شد. همچنان که در بسیاری از میادین مهم و معروف شهرهای جهان شده است.
از کفسازی میدان به قدر کافی صحبت شده است اما فارغ از بحث بسیار مهمطرح، اشارهای به مصالح آن نشده است. گرانیت پرداخت نشده در ابعاد گوناگونبه شکلی که در کفسازی محوطهی آرامگاه ابوعلیسینا استفاده است شایدخوشفکرانهترین گزینه برای کفسازی شهری مثل همدان با زمستانهایی برفگیرباشد.
10. پایه سنگی وسط میدان همانطور که در تصاویر تاریخی مشخص است،بخشی از هویت و شناسنامه میدان بوده که به شکل ترکیبی از سنگ مرمر وگرانیت ساخته شده و بخشي مهم از هويت اين ميدان است. پیشنهاد میشود اینپایه به شکل آبنمای مرکزی احیا و از نو اجرا شود.
11. در طراحی فضاهای کالبدی ، هر طرح و انگارهای تناسبات فضایی و مکانیخاص خود را دارد که عدم مراعات آن موجب زشتی و نازیبایی در فضا است. نقوش و هندسه به مانند زبان و ادبیات برای اهل فن و کسانی که به نحو آنهاآشنا هستند، دارای معنی و نیز دستور زبانی اختصاصی خود هستند که عدم مراعات این نحو، موجب بیمعنایی و در پی آن نازیبایی در شکل فضاها است. شمسه بخشی از هویت معماری ایرانی است که عدم رعایت مختصات مکانی وفضایی خاص آن برعکس، موجب فقدان معنا و عدم تناسب در ساختار فضااست.
جایگاه شمسه در معماری ایرانی اسلامی، در زیر گنبدها، در زیر سقفهاو به طور عمومی در ترازهای بالای سر است. به زیر آوردن شمسه، تنها به منظورایجاد نقش در کف و زیر پای عابران نه تنها به هویت و معنی بخشی در فضاکمکی نمیکند، که موجب اغتشاش در معنا یافتن فضا نیز هست.
12. اگر به عكسهاي قديمي ميدان مركزي همدان نگاهي بيندازيد متوجه شش معبر در مركز ميدان ميشويد كه 2 طرف آن درختان كوتاه توت چتري و درباغچههاي آن گلهاي اطلسي پايهبلند ايراني كاشته شده بود، به گونهاي كه همدانيهاي قديمي به ميدان، گلخانه و به شهر همدان، شهر اطلسیها ميگفتندو مهمترين تفرجگاه شهري دوران پهلوي اول تا اواسط پهلوي دوم همين ميدان زيبابوده است. اولين آسيب به وحدت فرم اين مجموعه در اواسط دهه 40 با قطع درختان توت چتري و بر همزدن فرم معابر ششگانه وسط ميدان صورت گرفت، به گونهاي كه تا امروز تكليف رابطه فضاي سبز ميدان با ديگر عناصر كاربردي وترافيكي اين محدوده نامشخص است.
13. پیرو جلسه حضوری با حضور مسئولین ذیربط، لازم بود از میراث فرهنگی همدان نیز به عنوان سازمانی که وظیفهی مواظبت از بناهای تاریخی شهر را دارد دعوت میشد تا جایگاه وظایف آنها خاطرنشان شده و اخبار اقدامات ایشان درحفظ و نگهداری تاریخ این شهر مهم، شنیده شود.
این پروژه، ساخت پل و زیرگذر در شهر نیست که تنها سازمان شهرداری ومهندسین عمران و شهرسازان در آن وارد شوند بلکه سازمان میراث فرهنگی باظرفیت هایی نظیر کارشناسان و مرمتگران آثار و ابنیه که در درون خود دارد قطعبه یقین بایستی جزو این تیم باشد. ضمن این که معماران زبده و شهرسازان خبرهنیز این مهم را بررسی کنند و آسیبهای احتمالی را پیشبینی و مرتفع سازند.
14.دغدغهی هنرمندان و فرهنگدوستان همدان این است که تلاش شود این میدانبا فرم اصیل خود باقی بماند و برای همدانیها و گردشگران احساس آن میدان قدیمی را زنده کند. برای رسیدن به این مهم شاید کفسازی سهم پنجاهدرصدی رابازی کند و مابقی را جدارهها.
جدارههایی که پس از تبدیل شدن این فضا به پیادهراه و حاکم شدن سکوت به جای صدای ترافیک، یقیناً بیشتر دیده خواهندشد. بازسازی پنجرههای ناهمگون، گنبدها، شیروانیهای ایزوگام شده!، حذفکولرها، احیای بالکنهای دلنشین جدارهها، اصلاح برقکشیهای مغشوش و غیراستاندارد روی بنا، نورپردازی سنجیدهی جدارهها در شب و ... همچنین تغییرکاربری مغازههای میدان به فروشگاههای عرضهی سوغات و صنایع دستی همدان،فرش، آنتیک، کتاب، عطاری، کافه، رستوران، سفرهخانه و همچنین بازسازیاصولی فضای داخلی طبقات فوقانی بنا که اکثراً بلااستفاده و متروکه باقیماندهاند و واگذاری یا اجارهی آن به هنرمندان و معماران شهر جهت ایجادآتلیههای جذاب دربافت تاریخی شهر ایدههای مطبوع و ایدهآلی هستند که بایستی دستاندرکاران شهر برای تحقق یافتن آن اهتمام بورزند.
15. تخریب محوطه میدان، پاك كردن بخشي از تاريخ معماري شهرسازي ايران وحافظهي تاريخي شهر همدان است، حتي اگربنا بودتغيير وتحولي هم صورت گيرد والزامات عملكردي،ترافيكي و شهرسازی هم اين امر را اجتناب ناپذيرميکرد كه چنين به نظر نميرسد، باز هم این اقدام یک حرکت شتابزده عمراني،خشك و بسيار زشت و بيمعني میبود.
برجستهترين معماران و طراحان ایران و جهان به طراحي چنين ميداني با چنين مقياس و عظمت، تاريخ و ويژگيهاي كالبدي علاقمند هستند و با تخریبهای صورت گرفته، اين فرصت دارد از دست مي رود و تنها با توقف موقت عملیات وبرگزاری فراخوان از معماران و طراحان شهری و بهرهگیری از یک هیات خبرهداوری شاید بتوان در جهت یک حرکت راهبردی و حرفهای عمل کرد.
بیاییم برای ادامهی این پروژهی مهم از سلیقههای شخصی، عجولانه و غیرفرهنگی پرهیز کنیم و به مقولهی «طراحی منحصربهفرد» با بهرهجستن از تاریخ پر از نعمتاین دیار بها بدهیم.
بیاییم از الگوهای خوب شهر درس بگیریم. بیشک یکی ازبهترین مثالها آرامگاه بینظیر و باشکوه بوعلیسینا است. یک اثر معاصر که بامباهات و غرور برای آیندگان نیز به یادگار خواهد ماند.
بیاییم چیزی بسازیم که فاخر و ماندگار باشد و عنوان «پایتخت تاریخ و تمدن ایران» را در عمل زنده کنیم نه در قالب شعار بر بنرهای نازل شهر.
طرح ارائه شده حاصل زحمت یک طراح است که به دلیل تعجیل مسوولان در ارائه یک طرح واجرای سریع آن ، به کیفیت لازم نرسیده و در اینجا آنچه زیر سوال است توان طراح نیست، بلکه فرآیند مدیریتی ای است که بدون برگزاری مسابقه و فراخوان، دست به تغییری این چنین بزرگ در یک اثر مهم ملی می زند.
از مسئولان عالیرتبه معماری و شهرسازی شهرمان و اعضای شوراي شهر، خواهشمندیم به جاي كن فيكون كردن كامل نقشه اين ميدان، فقط الگوي قديم آن را ترميم كنند و با بازسازي حوض و معبرهاي ششگانه مشجر در وسط، خاطره ميدان قديم را زنده كنند و به منظور جلب مشاركت شهروندان، متخصصان و هنرمندان شهر، پيش از هرعملياتي ماكت و نقشه طرح مورد نظر را در معرض ديد عموم قرار بدهند و بابهرهگيري از خرد جمعي به نتيجهاي بهتر برسند.
بودجه اضافي اين عمليات راشهرداري همدان ميتواند براي خريد معدود ساختمانهاي قديمي شهر نظير خانه نراقي و عمارت جناني (مسافرخانه آبادان) كه در معرض تخريب هستند، صرفكند، پیش از این شاهد حركت خوب شهرداري در خريد عمارت پوستيزاده و تبديلآن به فرهنگسراي الوند بودهايم. دست همه مديران، دستاندركاران و دوستداران اين كهنشهر را ميفشاریم.
رونوشت:
استاندار همدان
معاونت معماری و شهرسازی شهرداری همدان
شهردار منطقه یک همدان
مدیریت اداره میراث فرهنگی و گردشگری همدان
شورای شهر همدان
پرویز اذکایی- مورخ، نویسنده و همدانشناس
محسن افشاري - روزنامه نگار
جليل اكبري صحت - روزنامه نگار، مدير فرهنگي
پیام انصافیان- مهندس شهرساز
سعيد ايپكي - مدير تصويربرداري
عبدالله باكيده - فيلمساز
ناصر باكيده - دبير جشنواره بيطار
مجید برزگر- فیلمساز
بهرام بهرامیان- فیلمساز
پرویز پرستویی- بازیگر
هانیه توسلی- بازیگر
بهرام توکلی- فیلمساز
مسعود جعفری جوزانی- فیلمساز
سحر جعفری جوزانی- بازیگر
امين جعفري - مدير فيلمبرداري
اشكان جنابي - بازيگر
مجيد گرجيان - مدير فيلمبرداري
احمدرضا درویش- فیلمساز
حامد رضایی- مهندس معمار
بابك رضاپور - فيلمنامه نويس، پژوهشگر
امیرشهاب رضویان- فیلمساز
حسین زندی- روزنامهنگار و فعال محیط زیست
مهرداد زاهدیان- مستندساز
محمدرضا زهاب - فيلمنامه نويس
فرزاد سپهر- مهندس معمار و روزنامهنگار
محمد قرباني - مهندس معمار
مهتاب کرامتی- بازیگر
احمدرضا گنجه اي - مستندساز
حميد لطفيان - فيلمبردار
عليرضا محمودي - فيلمنامه نويس
رابعه مدنی- بازیگر
آرمین مهدوی- گرافیست
محمد نصرتي - آهنگساز
مهرداد نصرتي - آهنگساز