چهل و پنجمین نشست خانه نقد کتاب به نقد و بررسی «دانشنامه بزرگ تهران» اختصاص داشت. در این جلسه که عصر دوشنبه 19 مرداد در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شد، نوش‌آفرین انصاری، عبدالله انوار، سیدصادق سجادی و علی کرم همدانی حضور داشتند.
سیدصادق سجادی؛ استاد دانشگاه و تاریخ‌دان در این نشست درباره شکل گیری تدوین دانشنامه تهران بزرگ چنین توضیح داد:«اولین بار در سال 1381 بحث تدوین کتاب‌های تحقیقی در باب ولایات در دایره المعارف بزرگ اسلامی توسط مرحوم افشار مطرح شد. در شورای عالی علمی، صحبت آغاز عملی تدوین تاریخ جامع مطرح بود که مرحوم استاد افشار پیشنهاد کرد که درباره ولایات مهم ایران تک نگاری انجام شود.»
سجادی ادامه داد:«در همین زمینه، مجموعه تاریخ و فرهنگ آذربایجان شروع شد که هنوز هم ادامه دارد، اما این مجموعه هنوز منتشر نشده. تاریخ و فرهنگ بلوچستان هم در دست اقدام است. پس از مدتی هم نوبت به تهران رسید.»
وی درباره علت انتشار دانشنامه ای درباره تهران گفت:«موقعیت خاص تهران به لحاظ جغرافیایی، سیاسی و تحولات سریع این شهر از جمله دلایل جلو افتادن طرح تدوین مجموعه ای برای تهران بود.»
سجادی همچنین تصریح کرد:«دایره المعارف نویسی، ضوابط و خصوصیت های خودش را دارد. متولیان دانشنامه نمی توانند معتقد باشد آنچه نوشته اند در حد اعلای دقت و مسئولیت است. مقالات دانشنامه ها یقینا فراز و نشیب دارد. به ویژه دانشنامه ای که موضوع آن هنوز زنده است و هنوز تحولات عظیمی بر آن عارض می شود نیز این ویژگی را دارا است.»
وی ضمن اشاره به این موضوع که از زمان شروع تدوین دانشنامه، تهران دچار تغییرات بسیاری شده، تاکید کرد که دانشنامه تهران بزرگ، این تغییرات را ثبت کرده است.»
محله ها هویت تهران اند
عبدالله انوار؛ تهران شناس نیز که در این نشست حضور داشت، ضمن اشاره به این موضوع که ای کاش مسئولان شهری هم در این مراسم بودند، در زمینه پژوهش درباره شمیران گفت:«اولین تحقیق درباره شمیران توسط عبدالرزاق خان بغایری صورت گرفت.»
انوار از روستاهای قاسم آباد، مخلص آباد، مبارک آباد، مجیدیه و نظام آباد در تهران نام برد که امروز هیچ اثری از برخی از آن ها وجود ندارد. این تهران شناس دراین باره بیان کرد:«خوشبختانه اسامی این روستاها که حالا گم شده اند، در دانشنامه تهران وجود دارد و دانشنامه می تواند اسامی این روستاها را حفظ کند.»
وی همچنین به قنات هایی در تهران اشاره کرد که امروزه وجود ندارند و این پرسش را مطرح کرد که:«آیا می توان تهران را بدون این قنات ها حفظ کرد؟»
انوار از محله ها به عنوان هویت تهران نام برد و تاکید کرد که نام این محله ها را باید حفظ کرد تا هویت تهران حفظ شود.
تهران به یک شهر بدون خاطره تبدیل شده
علی کرم همدانی؛ مدیر دانشنامه تهران بزرگ نیز از سخنرانان این نشست بود که درباره چگونگی تدوین این دانشنامه چنین توضیح داد:«وقتی گزینش عناوین را برای دانشنامه شروع کردیم، متوجه شدیم که کلان شهر تهران دارای هویت یک دست نیست. تهران که از دهه 40 گسترده شده، فرهنگ های اطراف خود را در خود بلعیده.»
همدانی به این موضوع اشاره کرد که روستاهای تهران از نظر فرهنگی حوزه های جدایی داشتند که بخش های «ری»، «کن» و «شمیران» را دربرمی گرفت.
وی درباره دانشنامه تهران بزرگ نیز چنین توضیح داد:«این دانشنامه در سه بخش تدوین خواهد شد که بخش اول؛ شمیران، بخش دوم؛ بافت شهری تهران و بخش سوم؛ ری است.»
مدیر دانشنامه تهران بزرگ درباره بخش اول این دانشنامه گفت:«از سال 87 که کار تدوین را شروع کردیم، موفق شدیم دانشنامه شمیران را در دو مجلد با 1300 مدخل به اتمام برسانیم. در این دو مجلد، شمیران را از منظر تاریخی و شهرستان شمیران که شامل لواسان و رودبار قصران است، مورد بررسی قرار دادیم.»
همدانی همچنین گفت:«یکی از انگیزه های اصلی تدوین این دانشنامه، تغییرات سریع تهران بخصوص در 30-40 سال گذشته است که بافت شهری و فرهنگی تهران به هم ریخته به طوری که تهران به یک شهر بدون خاطره تبدیل شده است.»
انجمن دانشنامه نگاران می تواند مفید باشد
نوش آفرین انصاری؛ استاد دانشگاه، نویسنده و پژوهشگر علوم کتابداری و اطلاع رسانی، ضمن اشاره به این که سال گذشته، داوری دانشنامه تهران بزرگ را بر عهده داشته، این دانشنامه را تحسین برانگیز دانست و گفت:«از سال 1358 تا سال 1362 جامعه فرهنگی ایران شاهد به وجود آمدن دانشنامه های مختلفی مانند «فرهنگنامه کودکان و نوجوانان»، «دانشنامه تشیع» و دایره المعارف بزرگ اسلامی» بود. ما حدود 100 جلد اثر پدید آورده ایم که اگر آن ها را بررسی کنیم، می بینیم چقدر سرمایه فرهنگی داریم.»
انصاری ادامه داد:«افرادی به این دانشنامه ها جذب شدند. این نیروها تربیت و صادر شدند. در واقع دانشنامه ها، دانشگاه هستند، اما دانشگاه های ما ضعیف عمل کرده اند.»
وی ضمن اشاره به این که هیچ کدام از این دانشنامه ها در جهان سرمایه داری متولد نشده اند، سخنانش را به سه موضوع «ایجاد تشکل»، «نوشتن حوادث پشت صحنه» و «بردن اثر مرجع به سمت جامع» تقسیم بندی و تصریح کرد که ایجاد تشکلی مانند انجمن دانشنامه نگاران می تواند مفید باشد.»
انصاری همچنین ضمن تاکید بر این که لازم است پشت صحنه تدوین دانشنامه ها به صورت مکتوب ثبت شود، یادآوری کرد:«هر کدام از عناصر دانشنامه ها خاطره ای دارد و هر خاطره، یک داده است. باید این داده ها را کنار هم جمع کنیم. بسیاری از افرادی که در این جریان ها فعال اند، روزی بین ما نخواهند بود و اگر ثبت نشوند، این تجربیات را با خود خواهند برد.»
این استاد دانشگاه، نویسنده و پژوهشگر علوم کتابداری و اطلاع رسانی از کتاب به عنوان یک رسانه نام برد که باید در اختیار جامعه قرار بگیرد و در این باره گفت:«برخی می گویند که اگر کتاب ها به صورت سی دی منتشر شود، ما مطالعه می کنیم، اما این حرف ها خیال است. جامعه ای که کتاب نمی خواند، در هیچ فرمی مطالعه نمی کند.»
او با اشاره به این که مردم ایران بسیار به کتاب علاقه مندند، اما نیاز دارند که در این زمینه کسی دست آن ها را بگیرد، تصریح کرد:«می توان بساط خواندن را برپا کرد. کتابدارها می توانند از چهاردیواری خود خارج و به جامعه وارد شوند. آن ها باید با مردم کتاب بخوانند.»
«دانشنامه بزرگ تهران»، که زیر نظر مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی منتشر می شود، هشت مجلد را دربرمی گیرد که دو جلد نخست آن به شمیرانات اختصاص دارد. این دانشنامه، نخستین دایره المعارف محلی است که بیش از 1300 مدخل در بخش شمیران، 500 مدخل در بخش تهران و ری و بیش از 100 تصویر را شامل می شود.
«مواضع و عوارض جغرافیایی»، «آثار و بناهای تاریخی»، «آتشکده ها، «کتابخانه ها»، «ورزشگاه ها»، «مدرسه ها» و «چاپخانه های قدیمی»، برخی از سرفصل های این دانشنامه را تشکیل می دهد.
منبع: ایسنا
