به گزارش تابناک خراسان جنوبی؛ به روز شمار تاریخ انقلاب که در جنوب خراسان، خراسان جنوبی حاضر برمی گردیم و کتاب تاریخ انقلاب این خطه از ایران زمین را که ورق می زنیم همه صفحات آن بدون استثنی زرین و خواندنی ست به ویژه برای آن هایی که این دوران را درک نکرده است فقط از آن دوران شنیده اند و کتاب ها خوانده اند و گاهی هم عکس ها و فیلم های اندکی که وجود دارد را مشاهده کرده اند.
حال که در فجر انقلاب ۱۴۰۲ قرار داریم و ۴۵ سال از آن دوران می گذرد باید برای عصر حاضر از تاریخ عصر حاضر انقلاب هم گفت شاید بارها گفته شده باشد اما باز هم نیاز به مرور است و بازخوانی آن چه مبارزان انقلابی در کتاب تاریخ این خطه از ایران زمین از خود برجای گذاشته اند.
برمی گردیم به روز شمار تاریخ انقلاب در جنوب خراسان آن هم در سال ۵۷ و مهم ترین رویدادهای آن را ورق می زنیم.
تظاهرات مردمی جنوب خراسان علیه رژیم ستم شاهی
۱۰ خرداد ۵۷: ورود شاه به خراسان و آتش زدن طاق نصرت در بیرجند
مجری رادیو در اخبار دهم خردادماه ۱۳۵۷ اعلام کرد: «شاهنشاه آریامهر هفته آینده به استان خراسان سفر خواهند کرد».
فرماندار بیرجند طی دستوری به ادارات دولتی اعلام کرد که این سفر بیرجند را هم شامل خواهد شد. در این راستا چاپلوسان در دو منطقه از بیرجند، یکی در خیابان محمدرضا شاه (جمهوری اسلامی فعلی) جنب مرکز بهداشت و دیگری مقابل مقبره حکیم نزاری، مبادرت به نصب طاق نصرت کردند.
طاق نصرت دوم که در خیابان حکیم نزاری نصب‌شده بود، در نیمه‌های شب به‌وسیله شهید«حسین موهبتی» به آتش کشیده شد.
رادیو لندن در اخبار شامگاهی اعلام کرد: «عده‌ای از جوانان در بیرجند که رژیم به آن‌ها خرابکار می‌گوید، طاق نصرت ورود شاه را آتش زده که به این دلیل شاه به بیرجند نرفت».
اعتراض های مردمی جنوب خراسان در بهمن ۵۷
مرداد ۵۷: فرا رسیدن ماه مبارک رمضان
دانش آموزان اعلامیه های حضرت امام (ره) را که به مناسبت ماه مبارک رمضان منتشرشده بود را در سطح وسیعی در بیرجند توزیع کردند.
حجت حاجی آبادی بعد از نماز ظهر و عصر در مسجدآیت الله آیتی در سخنانی درباره حیف و میل بیت المال توسط رژیم شاه مطالب تندی را عنوان کرد.
مأموران رژیم شاه با لباس شخصی در مسجد حضور داشتند و هر گونه حرکتی را از نزدیک زیر نظر داشتند.
همچنین خیابان های اطراف شاهد جمعیت زیادی بود و مأموران رژیم در نقاط مختلف مستقر بودند.
۱۳ شهریور ۵۷: اقامه نماز عید فطر و مبارزه سیاسی بارژیم شاه
صبح روز عید فطر مردم مقابل مسجد آیت الله آیتی جمع شدند تا در نمازعید شرکت کنند. طبق برنامه ریزی صورت گرفته باید نماز در مسجد امام حسین (ع) برگزار می شد. بنابراین اقشار مختلف مردم در حالی که تکبیر می گفتند به طرف میدان خوسف (طالقانی فعلی) به راه افتادند و در نزدیکی میدان کورش (ابوذر فعلی) دوباره شروع به تکبیر گفتن و شعاردادن کردند.
مأموران شهربانی در اطراف میدان حضور داشتند تا جلوی هر حرکت ضد رژیم را بگیرند ولی کار از کار گذشته بود و هیچ اقدامی نمی توانست مانع از حرکت مردم شود.
جمعیت زیادی برای نماز عید فطر جمع شده بودند و نماز به امامت آیت الله آیتی اقامه شد. بعد از نماز مردم راهپیمایی را از کوچه مقابل میدان کورش (ابوذر فعلی) ادامه دادند که درگیری مأموران رژیم با جوانان آغاز گشت و چند نفر دستگیر شدند.
تظاهرات مردمی جنوب خراسان در سال ۵۷
۱۷شهریور ۵۷: کشتار مردم در میدان ژاله تهران و اعتراض مردم بیرجند
حوادث ۱۷ شهریور با زلزله بزرگ طبس مصادف شده بود. در این روز، مراسم بزرگداشتی برای دانشجویان بیرجندی که در زلزله طبس کشته‌شده بودند، برگزارشد که دانشجویان این فرصت را مغتنم شمرده و برای کشتار مردم در میدان ژاله، اعتراض کردند.
بعد از اتمام مراسم تکبیرگویان از مسجد بیرون آمده و به برپایی تظاهرات و سردادن شعارهایی مانند «نصر من الله و فتح قریب/ مرگ بر این سلطنت پرفریب» پرداختند.
راهپیمایان به مرکز بهداشت پایین‌شهر رسیده بودند که مأموران رژیم با حمله به صفوف تظاهرات کنندگان به دنبال تفرقه آن‌ها برآمدند.
اما دانشجویان باوجود تاریکی شب، به راهپیمایی و شعارهای «مرگ بر شاه» ادامه دادند که ناگهان برق قطع شد و پلیس وحشیانه در خیابان حکیم نزاری به آن‌ها حمله کرد و معترضان را مورد ضرب و شتم قرار داد.
۷ مهر ۵۷: تظاهرات دانش آموزان بیرجند علیه رژیم ستم‌شاهی
دانش آموزان بیرجندی باهدف اطاعت از دستور امام (ره) به راهپیمایی پرداختند. این افراد در مقابل دبیرستان شهرستانی «سید علی اسلامی» بعد از شکستن قاب و عکس‌های شاه به‌طرف دبیرستان «خزیمه علم» به راه افتادند و عکس شاه که مقابل بوفه دبیرستان نصب‌شده بود را شکستند و به‌طرف هنرستان بیرجند حرکت کردند.
بعد از شکستن تاج و تخت شاه به دست «شهید علی صمدیان»، به‌طرف مدرسه راهنمایی حافظ و سپس به‌طرف دانشگاه بیرجند همراه با شعارهای «تا شاه کفن نشود/وطن، وطن نشود» حرکت کردند.
بعد از سخنرانی «حجت‌الاسلام واحدی» در محوطه دانشگاه بیرجند، به راهپیمایی پرداخته و این تظاهرات تا میدان ششم بهمن (امام خمینی فعلی) ادامه داشت که نیروهای پلیس با جمعیت درگیر شده و چند نفر را نیز دستگیر کردند.
اجتماع های ضد رژیم شاهنشاهی در جنوب خراسان
۱ آبان ۵۷: سالروز شهادت شهید مصطفی خمینی و حرکت از هنرستان کوروش به سمت حسینیه صاحب الزمانی
تظاهرت مردم در روز اول آبان ماه از مقابل هنرستان کوروش آغاز گشت و به سمت حسینیه صاحب الزمانی ادامه پیدا کرد. در این راهپیمایی علاوه بر دانش آموزان، معلمان هنرستان های مختلف بیرجند نیز شرکت کردند. شهید غلامرضا شریفی پناه نقش مهمی در برپایی این تظاهرات داشت.
در پایان راهپیمایی با وجود تهدید رژیم، آیت الله ربانی به ایراد سخنرانی پرداخت.
مردم شعار می دادند بیا خمینی وطن انقلاب است / نقش مخالفین تو برآب است / جان مافدایت / همچو مصطفایت / نفرین بر این شاه / نفرین بر این شاه
۱۳ آبان ۵۷ : اعتراض به کشتار دانشجویان دانشگاه تهران و حرکت محصلین به سمت دانشگاه بیرجند
تظاهرات دانش آموزان انقلابی بیرجند همزمان با سالگرد تبعید امام و شهادت دانشجویان دانشگاه تهران به قصد تجمع در داخل دانشگاه بیرجند برگزار شد، مردم در حالی که دو دسته شده بودند شعار می دادند: «انشگاه ت تهران را - خلق مسلمان را - شاه به رگبار بست» و و « کتاب قرآن را - رکس آبادان را - شاه به آتش کشید»
هنگامی که جمعیت به درب دانشگاه بیرجند رسیدند به دستور ریاست وقت دانشگاه بیرجند درهای دانشگاه بسته شد تا مانع پیوستن دانشجویان به دانش آموزان انقلابی شود.
۲۸ آبان ۵۷: تظاهرات مردم در روز عید غدیر خم
اقشار مختلف مردم پس از تجمع مقابل مسجد آیت الله آیتی در حالیکه پلاکادرهایی با شعار استقلال آزادی جمهوری اسلامی در دست داشتند به طرف سه راه اسدی به راه افتادند و شعار «سرنگون می کنیم نظام پهلوی را، برقرار می کنیم حکومت علی را، مرگ بر این شاه، مرگ بر این شاه» را سر دادند.
مأموران شهربانی که با تمام تجهیزات در سه راه اسدی مستقر شده بودند ابتدا
قصد داشتند با گاز اشک آور از ادامه تظاهرات جلوگیری کنند که با مقاومت
جوانان روبه رو شدند.
مأموران رژیم حمله گسترده خود را به تظاهر کنندگان نفر از ۱۲ شروع کردند و پلیس اقدام به دستگیری انقلابیون کرد که در پی آن مبارزان سیاسی که از قبل شناسایی شده بودند بازداشت شدند.
آقای راستگومقدم که برای مقابله با گاز اشک آور کارتون ها را به کمک فرزندانش آتش زده بود دستگیر و بر اثر ضرب و شتم مأمورین به شهادت رسید.
محمد علی راستگو اولین شهید انقلاب بیرجند است. آقایان شریفی پناه، رضا عرفانی حجت الاسلام واحدی، حسن شهپر و حسینی از دستگیر شدگان این روز بودند.
تظاهرات مردم جنوب خراسان در سال ۵۷
۱۸ آذر ۵۷: تاسوعا و عاشورای حسینی
تاسوعای حسینی تبدیل به رفراندومی بر علیه رژیم شاه شد. در این روز که مصادف با نهم محرم و تاسوعای حسینی بود. هیئت های عزاداری در یک صف واحد و متشکل از مسجد جامع پائین شهر به راه افتادند. در حالیکه شعر زیر را به صورت نوحه می خواندند: هر کس که عدالتخواه است از وضع زمان آگاه است باید زحق یاری نماید،
دین را طرفداری نماید، فتح اسالم در جهاد است.
عزاداران به سمت میدان حکیم نزاری (شهدای فعلی) حرکت کردند. که در میدان حکیم نزاری شهید شهاب به ایرادی سخنرانی بر علیه رژیم شاه پرداخت.
عاشورای حسینی ۵۷ شاهد وحدت هیئت های عزاداری در بیرجند علیه رژیم شاه بود. در این روز که مصادف با عاشورا بود همه مردم در جلسات روضه خوانی صبح شرکت کردند. حسینیه دختر آخوند در پائین شهر کانون خروشانی بود که عده زیادی از مردم در آنجا شرکت جسته و در آنجا روحانیون به ذکر مصائب ابا عبدالله الحسین (ع) و انقلاب ایران پرداختند.
حجت الاسلام دهقانی در مسجد عاشورا و حجت الاسلام عندلیب در حسینیه دختر آخوند به شدت بر حکومت شاه تاخته و آن را نظام یزیدی جلاد خطاب کرده که در برابر اراده مردم هیچگونه مقاومتی نمی تواند بکند.
مردم بعد از پایان جلسات عزاداری و لعن بر قاتلان ابا عبداالله الحسین و قاتلان مردم ایران به هیئت های عزاداری پیوستند. تعداد زیادی از هئیت های سطح شهر در صفی واحد جلوی مسجد جامع پائین شهر جمع شده تا یک رفراندومی عظیم بر علیه رژیم شاه به راه بیندازند.
عاشورای حسینی - قتلگاه
جوانان در حالیکه کفن پوشیده اند و پرچم هایی مبنی بر انزجار از رژیم شاه در دست دارند وارد تظاهرات شدند مردم با حالت نوحه خوانی به سمت حسینیه امام رضا (ع) و از آنجا به سمت قتلگاه حرکت کردند.
جوانان در بین راه به دو دسته تقسیم شده و نوحه های زیر را می خواندند:
گروه اول:
هر کس که عدالتخواه است/ از وضع زمان آگاه است/ باید زحق یاری نماید
دین را طرفداری نماید / فتح اسلام در جهاد است / نفرین بر این شاه
و گروه دوم:
پرچم خونین اسلام/ در دست مجاهد مردان/ تا خون مظلومان به جوش است
آوای عاشورا به گوش است / فتح اسلام در جهاد است/ نفرین بر این شاه
در غریو این فریادها و شعارها بود که اعلامیه ها دانش آموزان مبارز بیرجند به مناسبت عاشورا به طور وسیعی بین عزاداران پخش شد که در آن رهنمودهایی برای اطاعات از امام و ادامه مبارزه وجود داشت.
۱۰ دی: تیراندازی ارتش و شهادت شهید خاکشور
هنوز چند روز بیشتر از چهلم شهید شریفی پناه و تیرخوردن ۳ نفر از جوانان انقلابی نگذشته بود که مردم به اتفاق آیت الله ربانی در یک اقدام اعتراضی به سمت پادگان ۰۴ حرکت کردند. در آنجا جوانان اعلامیه های امام خطاب به ارتش را از میان نرده ها به داخل پادگان های انداخته و شعار می دادند : (ارتشی ها خمینی سلامتان رسانده) این شعارها باعث شده تا عده ای سربازان از پادگان فرار کنند خشم فرمانده ارتش برانگیخته شد و در دستوری برق آسا حکومت نظامی اعلام کرد سربازان با قنداق تفنگ به مردم بی دفاع حمله کردند تعداد زیادی از مردم در کانال رود خیابان ارتش افتادند.
سپس مردم با شعار به گفته خمینی، سرباز تو فرار کن به طرف خیابان ارتش رفته و مورد هجوم نیروهای ارتشی قرار گرفتنند. در اثر تیراندازی جوان ۱۸ ساله ای به نام محمدتقی خاکشور به شهادت رسید.
۱۷ دی: تحصن بانوان محجبه در روز کشف حجاب جلوی مسجد آیت الله آیتی
17 دی که در تقویم پهلوی به نام روز زن (کشف حجاب) نامگذاری شده بود با ابتکار تعدادی از بانوان انقانقلابی بیرجند تبدیل به تجمع اعتراضی در مقابل مسجد آیت الله آیتی گشت. محصلین مدارس عبدالعلی بیرجندی، خزیمه علم و چهارم آبان حضور چشمگیری در این تجمع داشتند.
تظاهرت زنان بیرجند خیابان فرح (طالقانی فعلی)
بانوان انقلابی در حالیکه پالکاردهایی مبنی بر احترام به زن و پشتیبانی از امام خمینی (ره) در دست داشتند و شعارهای «جمهوری اسلامی، ایجاد باید گردد نظام شاهنشاهی نابود باید گردد» مسیر خیابان اسدی را طی کرده و با شعار ما زنان ایرانی آزاده ایم دست بیعت با خمینی داده ایم وارد خیابان فرح (طالقانی فعلی) شدند در میدان کوروش
(ابوذر فعلی) پلیس با تمامی تجهیزات مانور می داد که ناگهان شعار (قسم به رهبر زنان فاطمه، نداریم از کشته شدن واهمه) با حالتی خشمگین تا میدان حکیم نزاری تکرار کردند. در آنجا پلیس را گاز اشک آور پرتاب نمود که جمعیت شعار دادند:
ای بیشرف حیا کن/ حکومت را رها کن/ پنجاه سال حکومت/ پنجاه
سال جنایت/ ما پیرو قرآنیم/ ماه شاه نمی خواهیم
۲۷ دی ۵۷: واکنش مردم به فرار شاه از ایران
تظاهرکنندگان از جلوی مسجد آیتی تا بانک ملی با شعار «به همت خمینی پهلوی دربه در شد - فرعون قرن بیستم در مصر مستقر شد» را سر دادند و به تظاهرات پرداختند و معلم انقلابی محمد باقر کمیلی به سخنرانی پرداخت، وی در قسمتی از سخنان
خویش گفت: اکنون که شاه رفته باید مواظب شاهک هایی باشیم که در ایران هر روز تحت عنوان طرفداران قانون اساسی و بختیار عرض اندام می کنند.
مردم با شعار نه شاه میخوام نه شاپور لعنت به هر دو مزدور به راهپیمایی خاتمه دادند. و در سه راه اسدی یکی از جوانان انقلابی به نام محمود جالیری را دیدند که از زندان آزاد شده بود لذا او را بغل گرفته و سر دوش گذاشته و تا مسجد آیت الله آیتی او را بدرقه
کرده و سپس نماز ظهر و عصر را در مسجد اقامه کردند.
29 دی: استقبال از مردم انقلابی قاین - جاده منتهی به فرودگاه
در روز ۲۹ دی ماه ، مردم بیرجند به استقبال از کارواانقلاب در شهر بیرجند بود. این حرکت در حقیقت جوابی دی ماه در شهر قاین ۲۶ بود به حضور مردم شهر بیرجند در تاریخ و تظاهرات در این شهر، که علیه رژیم شاهنشاهی صورت گرفت.
تظاهرات علماء و مردم شهرهای قاین و بیرجند به سمت پل دژبان
حرکت کاروان مردم قاین با پیوستن مردم بیرجند به تظاهرات با شکوهی علیه رژیم منحوس پهلوی تبدیل گشت و تا پل دژبان (میدان آزادی فعلی) ادامه یافت. آقایان علماء آیت الله عارفی و آیت الله نابغ آیتی و آیت الله ربانی در صف اول تظاهرات هستند.
۵ بهمن ۵۷: حمله چماقداران رژیم پهلوی به مسجد آیت الله آیتی
۵ بهمن چماقداران رژیم به دستور افراسیابی فرماندار وقت و رئیس شهربانی در حالی که از سوی مأموران حمایت می شدند ابتدا به مسجد آیت اهلل آیتی یورش برده و درب و پنجره ها را شکستند و بعد به سرکوب مردم انقلابی و چپاول مغازه ها و منازل پرداختند.
در این روز پرویز حسینی به شهادت رسید و محمود میری مورد ضرب و شتم چماقداران قرار گرفت و سال ها بعد ایشان نیز به خاطر جراحات همین ضربات به شهادت رسید.
۷ بهمن ۵۷: تظاهرات با شکوه روز ۷ بهمن
۷ بهمن مصادف شده بود با وفات پیامبر اسلام (ص). راهپیمایی مردم از حسینیه پایین شهر آغاز گشت. مردم به سمت خیابان فرح (طالقانی فعلی) حرکت کردند، نیروهای نظامی در مقابل مردم مسلح و آماده تیراندازی شده بودند اما علماء با صلابت تمام در
صف اول تظاهرات حضور داشتند و مردم با اینکه احتمال تیراندازی می دادند اما دست از دادن شعارهای تند برنداشتند.
مردم به شدت از تظاهرات ۷ بهمن استقبال کردند به صورتی که ابتدای تظاهرات به میدان ۶ بهمن (امام فعلی) بود و انتهای آن در خیابان فرح (طالقانی فعلی) قرار داشت.
نظامیان تهدید کرده بودند که شعار تند ندهید حجت الاسلام واحدی با بگو مرگ برشاه با صلابت تمام به میان جوانان رفت و لحظاتی بعد شعار همه بیرجند را لرزاند. تیراندازی نیروهای ژاندارمری به سمت جمعیت آغاز گشت که در این تیراندازی علی سندروس به شدت مجروح شد و قبل از رسیدن به بیمارستان به شهادت رسید.
رژیم بعد از تیراندازی به سمت مردم گاز اشک اور می اندازد تا مردم را پراکنده کند.
به فاصله چند دقیقه بعد از تیراندازی از بالای ساختمان ژاندارمری محمود سورگی که به همراه برادرش و جمعی از مردم در خرابه ای در کنار میدان حکیم نزاری (شهدای فعلی) پناه گرفته بود توسط مأموران ژاندارمری دستگیر شد. و مورد اصابت ضربات شدید سرنیزه و قنداق تفنگ قرار گرفت در همین حال به صورت ناجوانمردانه با شلیک گلوله کلت به شهادت رسید.
در همین حین نیروهای رژیم برای پراکنده کردن مردمی که در فاصله میدان حکیم نزاری تا میدان ۶ بهمن تا حضور داشتند اقدام به پرتاب گاز شک اور کرد. اکثر مردم تا ساعات اولیه شب در منازلی که اطراف خیابان حکیم نزاری بود پناه گرفته بودند.
تظاهرات مردم جنوب خراسان در سال ۵۷
۸: بهمن ۵۷: تشییع جنازه شهدای ۷ بهمن
خانواده شهید سندروس و سورگی روز بعد از فاجعه توانستند در شرایط کاملا امنیتی اجساد فرزندان شهیدشان را از بیمارستان بیرجند تحویل بگیرند و با اینکه نیروهای اطلاعاتی شهربانی تأکید کرده بودند که اجازه گرفتن تشییع جنازه رسمی ندارند اما با فشاری که علماء و مردم وارد کردند بزرگترین تشییع جنازه شهدای بیرجند برگزار شد.
۱۲ بهمن : ورود امام خمینی (ره) به ایران
همه مردم بیرجند جلو مسجد آیت الله آیتی جمع شده تا ورود امام (ره) را از تلویزیون تماشا کنند یکی از معلمین انقلابی ماشین پیکان خویش را جلوی مسجد زده و تلویزیون را روی کاپوت ماشین گذاشت و با برق مسجد آن را روشن کرد، رأس هواپیمای حامل حضرت امام خمینی (ره) بر صفحه ۹/۳۰ ساعت تلویزیون ظاهر شد وخیل عظیم مردم که به اسقبال امام (ره) رفته بودند را نشان می داد که مردم سر از پا نشناخته در خیابان به شادی و شعف پرداختند.
۱۶ بهمن ۵۷: تجمع مردم بیرجند در حمایت از امام (ره) مبنی بر تشکیل دولت موقت
در ۱۶ بهمن‌ماه ۵۷، مردم بیرجند در مقابل بانک ملی میدان شش بهمن در راستای حمایت از تصمیم امام (ره) مبنی بر تشکیل دولت موقت تجمع کرده بودند.
«محمدباقر کمیلی» سخنران این تجمع عظیم بود که در سخنانش شکست حکومت پهلوی بر همگان آشکار شد. وی در بخشی از سخنرانی خود چنین گفت: «امروز باید همه امکانات خود را فراهم کنیم تا نظام منحوس ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی نابود شود».
۲۲ بهمن‌ماه ۵۷: شادی بیرجندی‌ها در تصرف شهربانی
شهربانی بیرجند در ۲۲ بهمن‌ماه ۵۷ توسط جوانان انقلابی تصرف شد و تعدادی از نیروهای وابسته به رژیم دستگیر شدند و تمثال حضرت امام (ره) توسط مردم در محل شهربانی نصب شد.
همچنین به تابلوهای علائم شش‌گانه انقلاب که عکس شاه در اطراف میدان شش بهمن نصب‌شده بود، هجوم آورده و آن‌ها را شکستند و مدتی بعد این میدان را به نام مبارک حضرت امام خمینی (ره) نامگذاری کردند.
امروز با گذشت 45 سال از عمر بابرکت انقلاب هنوز مردم غیور خراسان جنوبی در سراسر شهرستان‌ها همزمان با آغاز روزهای بهمن، فضای شهر را برای ورود امام محبوبشان گل‌آذین می‌کنند و شهر غرق در ریسه‌هایی از چراغ‌های رنگی می‌شود.
این مردم معتقدند گذر زمان نه‌تنها یاد و خاطرات انقلاب را محو نمی‌کند بلکه روزبه‌روز بر شکوه این روزهای فخرآفرین افزوده و نسل به نسل، سینه‌به‌سینه از پدران به پسران منتقل می‌شود.