به گزارش پایگاه خبری تحلیلی تابناک از ارومیه، دلایل خشکسالی در آذربایجان غربی به چند عامل کلیدی مرتبط می‌شود، تغییرات اقلیمی و افزایش دما از یک سو، و از سوی دیگر، فعالیت‌های انسانی و استفاده نادرست از منابع آب، شرایط را برای بروز خشکسالی فراهم کرده‌اند و همچنین، نوسانات جوی و الگو‌های بارندگی غیرقابل پیش‌بینی، به افزایش شدت این بحران کمک کرده است.
خشکسالی و کمبود بارش در آذربایجان غربی به طور مستقیم بر اقتصاد منطقه تأثیر گذاشته است و این روند کشاورزان را با کاهش تولید محصولات کشاورزی در آینده‌ای نه چندان دور روبهرو می‌کند و این امر باعث افزایش بیکاری و فقر در جوامع محلی می‌شود و همچنین، تنش‌های اجتماعی ناشی از رقابت بر سر منابع آب محدود می‌تواند به بروز نا آرامی‌ها و مشکلات امنیتی منجر شود.
یکی از بارزترین نشانه‌های تأثیر خشکسالی در آذربایجان غربی، خشک شدن دریاچه ارومیه است و این دریاچه، که زمانی یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های آب شور جهان بود، در سال‌های اخیر به شدت کاهش حجم آب را تجربه کرده است و عوامل متعددی از جمله کاهش بارش، برداشت بی‌رویه آب از رودخانه‌ها و فعالیت‌های صنعتی، به این بحران دامن زده است و خشک شدن دریاچه نه تنها بر اقتصاد محلی تأثیر منفی دارد، بلکه به تغییرات محیطی و از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی نیز منجر شده است.
برای مواجه با خشکسالی و کاهش اثرات آن نیاز به یک مدیریت منابع آب جامع و پایدار وجود دارد و این شامل برنامه‌ریزی برای استفاده بهینه از آب‌های موجود، حفظ و احیای منابع طبیعی و توسعه روش‌های کشاورزی مقاوم به خشکسالی است و همچنین، آگاهی بخشی به جامعه درباره اهمیت حفاظت از منابع آب و تغییر رفتار‌های مصرفی می‌تواند به بهبود شرایط موجود کمک کند و احیای دریاچه ارومیه نیز می‌تواند به عنوان یک هدف کلیدی در این راستا مدنظر قرار گیرد، چرا که بازگرداندن این اکوسیستم به وضعیت طبیعی‌اش، می‌تواند به بازسازی زیستگاه‌ها و بهبود کیفیت زندگی مردم منطقه کمک کند.
تشدید خشکسالی، بارش‌ها ۴۰ درصد در آذربایجان غربی کمتر از میانگین بلند مدت هستند
آزاد توحیدی رئیس گروه توسعه هواشناسی کاربردی آذربایجان غربی در گفت‌و‌گو با خبرنگار تابناک در ارومیه، اظهار داشت: میزان بارندگی‌ها همچنان پایین‌تر از حد نرمال است، بارش‌ها حدود ۴۰ درصد کمتر از میانگین بلند مدت بوده که این وضعیت را وخیم‌تر کرده است و متأسفانه وضعیت بارندگی‌ها نامطلوب است و این شرایط تأثیر مستقیمی بر منابع آبی استان، کشاورزی و تأمین آب شرب دارد و سبب کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و افت کیفیت خاک، و افزایش تنش آبی در مناطق مختلف می‌شود و نه تنها در بخش کشاورزی و دامداری، بلکه در تأمین آب آشامیدنی و اکوسیستم‌های طبیعی نیز مشکلات جدی ایجاد خواهد کرد.
وی افزود: سیاست گذاری و برنامه ریزی برای مقابله با خشکسالی وظیفه وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی است و این نهاد‌ها باید با تغییر الگوی کشت، استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری و مدیریت بهینه منابع آبی را دستور کار قرار دهند و از پیامد‌های این شرایط جلوگیری کنند.
توحیدی گفت: با توجه به کاهش مداوم میزان بارندگی و تشدید خشکسالی در سال‌های اخیر باید هرچه سریع‌تر سیاست‌های مدیریت منابع آبی کشور مورد بازنگری قرار گیرد، چون روش‌های سنتی آبیاری، کشت محصولات پرمصرف و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی، از جمله چالش‌هایی هستند که می‌تواند این بحران را عمیق‌تر کنند.
رئیس گروه توسعه هواشناسی کاربردی آذربایجان غربی خاطر نشان کرد: در چنین شرایطی لازم است که علاوه بر استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری، آموزش‌های گسترده‌ای به کشاورزان و بهره‌برداران ارائه شود تا بتوانند متناسب با وضعیت جدید الگوی مصرف خود را تغییر دهند و همچنین بازچرخانی آب و سرمایه‌گذاری در روش‌های پایدار تأمین آب، مانند شیرین‌سازی آب‌های شور و افزایش بهره‌وری منابع آبی موجود، باید در اولویت برنامه‌های کشور قرار گیرد.
وی افزود: اگر اقدامات پیشگیرانه و برنامه‌های مدیریتی به درستی اجرا نشود در سال‌های آینده شاهد افزایش شدید تنش آبی، کاهش تولیدات کشاورزی، فرونشست زمین و حتی مهاجرت اقلیمی در برخی مناطق خواهیم بود.
همکاری و برنامه ریزی فوری تنها راه نجات از بحران منابع آبی در آذربایجان غربی است!
علیرضا سید قریشی معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در گفت‌و‌گو با خبرنگار تابناک در ارومیه، اظهار داشت: با توجه به وضعیت بارندگی‌ها در سال جاری بارش‌ها به نسبت گذشته کاهش ۴۰ درصدی داشته‌اند، ولی بارش های اخیر تنها ۲۰ درصد بهبود شرایط را به همراه داشته‌اند، و در حالی که وضعیت بهتر شده، این تغییرات هنوز کافی نیست.
وی افزود: متأسفانه بارش‌های اخیر تأثیری در احیای دریاچه ندارند و این بارش‌ها به اندازه‌ای نیستند که بتوانند به طور چشمگیری وضعیت دریاچه را تغییر دهند و در سال‌های گذشته، میزان بارش‌ها به مراتب بهتر و در سطح نرمال بوده است.
سید قریشی همچنین به اهمیت مدیریت حوزه آبریز اشاره کرد و گفت: موضوع اصلی مدیریت حوزه آبریز است و برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های سطحی و توسعه غیر اصولی اراضی کشاورزی از جمله عواملی هستند که به شدت بر روی منابع آبی تأثیر می‌گذارند، اگر چه بارش‌ها می‌توانند به پر شدن دریاچه کمک کنند، اما اگر حوزه آبریز به درستی کنترل و مدیریت نشود، باز هم با مشکلات جدی مواجه خواهیم شد.
وی افزود: نگرانی‌ها در خصوص تأمین آب شرب به طور نسبی با بارش‌های اخیر کاهش یافته است، اما این به معنای حل کامل مشکلات نیست و ما باید به مدیریت پایدار و علمی منابع آب توجه ویژه‌ای داشته باشیم تا از بروز بحران‌های آبی در آینده جلوگیری کنیم.
در پایان معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی خاطر نشان کرد: برای رسیدن به وضعیت پایدار در حوزه آب، نیازمند همکاری همه‌جانبه و برنامه‌ریزی‌های دقیق هستیم و تنها با یک رویکرد جامع و علمی می‌توانیم به بهبود شرایط آبی و احیای دریاچه‌ها امیدوار باشیم.
مشکلات آبی ناشی از چاه‌های غیرمجاز
علی بایرامی شهروند ارومیه ای یکی از کشاورزان محلی در گفت‌و‌گو با خبرنگار تابناک در ارومیه، گفت: به نظر من، یکی از اصلی‌ترین دلایل کم آبی در این منطقه وجود تعداد بالای چاه‌های آب است و بسیاری از این چاه‌ها به‌ویژه چاه‌هایی که مجوز ندارند، به شدت وضعیت منابع آب را تحت فشار قرار می‌دهند.
وی افزود: حتی چاه‌هایی که مجوز دارند نیز مصرف آب بسیار بالایی دارند و این موضوع باعث می‌شود که سطح آب زیرزمینی به طور مداوم کاهش یابد و ما با بحران کم‌آبی مواجه شویم و برخی از کشاورزان برای تأمین نیازهای خود ناچار به برداشت بیشتر از منابع آب هستند که باید مدیریت شود.
وی با اشاره به تأثیر این مشکلات بر کشاورزی گفت: اگر این روند ادامه یابد نه تنها کیفیت محصولات کاهش می‌یابد بلکه زمین‌های زراعی نیز به تدریج خشک خواهند شد و این شرایط می‌تواند تهدیدی جدی برای معیشت کشاورزان و امنیت غذایی منطقه باشد.
کشاورز محلی خاطر نشان کرد: برای حل این بحران نیاز به مدیریت دقیق‌تر و نظارت بر چاه‌های آب داریم و باید قوانین مربوط به برداشت آب به طور جدی اجرا شود تا بتوانیم منابع آبی را حفظ کنیم و از بروز مشکلات جدی‌تر در آینده جلوگیری کنیم.
بحران آب در آذربایجان غربی نمایانگر ناکارآمدی مدیریت منابع آبی و بی‌توجهی به تغییرات اقلیمی است و با وجود کاهش ۴۰ درصدی بارش‌ها و تأثیرات منفی آن بر معیشت مردم و اکوسیستم‌ها، مسئولان به جای اتخاذ رویکردهای جامع و علمی، به نادیده گرفتن چاه‌های غیرمجاز و برداشت‌های بی‌رویه ادامه می‌دهند و این وضعیت نه تنها به خشک شدن دریاچه ارومیه دامن زده، بلکه تهدیدی جدی برای امنیت غذایی و اقتصادی منطقه محسوب می‌شود و همکاری و برنامه‌ریزی فوری به جای وعده‌های توخالی، تنها راه نجات از این بحران است که به نظر می‌رسد در اولویت هیچ نهادی قرار ندارد.
الهام ابراهیمی