اولریش بک جامعه شناس سرشناس آلمانی، بر این باور است که انسان ها در حال تجربه کردن مدرنیته متأخر به همراه موضوعات فراملّی پیش روی خود هستند. "بک" این دوره دوم مدرنیته را به عنوان دوره ای تعریف می کند که مردم طبیعت را نه چندان مستقل از نظام های انسانی می بینند و نه از نظر زمانی و فضایی بی ارتباط با مسائل فنی و طبیعی به سر می برند.
بک، اصطلاح "جامعه مخاطره" را بدین منظور بکار می برد و بر این باور است که ما از جامعه ای صنعتی و با محوریت تولید و توزیع ثروت به جامعه ای در خطر، بازتابنده و جهانی، گذر کرده ایم که در آن مسئله اصلی چگونگی توزیع خطرات و تهدیدها است، چه تهدیدهای اجتماعی و چه تهدیدهای زیست محیطی و سیاسی.
در اين جامعه، مشكل ديگر رهايي از كمبودها و نقصانهاي طبيعي و گريز از بلايا و فجايع طبيعي و گستره محدوديت هـاي سـنت نيـست، مـسأله در امـان مانـدن از آسـيبهـا و معـضلات و ريسكهاي ناشي از خود مدرنيته است.
امروزه محیط زیست دیگر یک مسئله محلی و منطقه ای و حتی ملی نیست.
گرم شدن کره زمین، خشکسالی، فعالیت های صنعتی، جنگ ها و نگاه تک بعدی به توسعه مشکلات عدیده ای را ایجاد نموده است و آن روی مدرنیته، یعنی مخاطرات و تهدیدهای آن روز به روز بیشتر نمایان می شود.
آنچه این سال ها و این روزها خوزستان و برخی دیگر از مناطق ایران با آن مواجه است، از نتایج همین دوره مدرنیته متاخر است. آمیزه ای از تحولات و رویدادها و اقدامات در درون و بیرون مرزهای محلی و ملی.
کانون ریزگردها دیگر فقط درون مرزها نیست و از غرب کشور هم می آید. عمده وسعت هورالعظیم که از بین رفته و دیگر اثری از آن نیست در خارج از مرزهای ایران است و بسیاری از کانون های بیابانی ریزگردها همچنین.
ما نیز البته در درون مرزها در گسست از آن روند مدرنیته نبوده ایم. سدسازی ها، طرح های انتقال آب و از بین بردن تالاب ها و دریاچه ها و غفلت از اقدامات پیشگیرانه و یا حتی جبرانی از این جمله اند.
ما هم در همه این سال ها نگاهی تک بعدی داشته ایم، نگاهی که همچنان هم در لایه های مختلف تصمیم گیری و تصمیم سازی ها وجود دارد. طرح های عمرانی در عمل پیوست محیط زیستی نداشته اند و یا اگر داشته اند رعایت نشده اند.
بودجه سازمان حفاظت محیط زیست کشور را با دیگر ردیف های بودجه های مصوب مجلس، در دو دهه گذشته بررسی کنید. مشت نمونه خروار است.
حالا ما با پدیده ای مواجهیم که سالهاست با آن روبروییم. چه باید بکنیم؟
دست روی دست بگذاریم؟ یا فقط اعتراض کنیم یا منتظر دکمه ای بمانیم تا فشرده شود و یک شبه مشکلات حل شوند؟
1- تا نگاهی واقع بینانه نداشته باشیم نمی توانیم بدرستی با این وضعیت مواجه شویم.
باید بپذیریم آنچه پیش آمده اتفاق جدیدی نیست. ریزگردها، صدای اعتراض طبیعت است به مدرنیته ای که به توسعه پایدار بی توجهی کرد.
در جامعه ریسک، دیگر نمی توان در جستجوی یک عامل برای کنکاش مسائل و مصائب بود. از افزایش دمای هوای زمین تا خشکسالی، از سدسازی ها تا نگاه های هیز و طرح های انتقال آب، از مصرف بی رویه آب کشاورزی و صنعتی گرفته تا جنگ های منطقه ای و ناامنی در عراق و قبل تر از آن اقدامات صدام و حالا هم ایلیسوی ترکیه و.. همه و همه در این وضعیت دخیل اند.
اول این واقعیت را بپذیریم که این واقعیتی است که با آن روبروییم و بخشی از زندگی مان شده؛ نه یک شبه ایجاد شده و نه یک شبه می توان انتظار حل آن را داشت. خودمان را فریب ندهیم.
2- ریزگردها و عوامل داخلی و خارجی بروز آن باید به اولویت محیط زیست در کشور تبدیل شود.
تطبیق نداشتن اولویت بندی محیط زیستی با ضرورت های واقعی توسط عاملین اجتماعی (و دولت و...) و برساختن مسائل محیط زیستی بدون رعایت این مهم، می تواند غفلت از مخاطرات ادامه دار این پدیده را تداوم ببخشد.
برخی اظهارنظرهایی که قصد دارند با برساختن غلوآمیز مسائل محیط زیستی در برخی نقاط مرکزی کشور، طرح های انتقال آب را ادامه بدهد، حذف ردیف های مقابله با ریزگردها و... از این جمله اند.
3- آب نقش مهمی در کاهش بروز و پیامدهای این پدیده دارد. مدیریت منابع آب ضرورت دارد و باید اراده جدی و قاطعی برای سیاست گزاری و اجرایی شدن آن در این زمینه ایجاد بشود. معنی اش هم این نیست از فردا با اقتدار، آب را بر کشاورزان ببندیم؛ پیامدهای اجتماعی را هم ملاحظه کنیم، جایگزین ایجاد کنیم و مردم را در تدوین و اجرای سیاست ها نادیده نگیریم.
4- دیپلماسی که در دوره ریاست سابق محیط زیست کشور شروع شد و منجر به 4 قطعنامه بین المللی و یک قطعنامه در مجمع عمومی سازمان ملل شد باید ادامه یابد و از آن غفلت نکرد. هم برای مشارکت و تعامل کشورها در مقابله با این پدیده ها و هم برای پیشگیری از رویدادهای بعدی ماند آنچه در ترکیه با سدسازی دنبال می شود.
5- دولت اقدامات خوبی را در حال انجام دارد. در عین حال می بایست به افزایش تاب آوری مردم در زندگی روزمره کمک کرد. احیاء و اجرای کامل مصوبه نخست دولت درباره ریزگردها در دولت یازدهم، برای اقدامات حمایتی از مردم و ارائه تسهیلاتی برای بهبود وضعیت منازل و مدارس و.. و همچنین اقدامات منسجم بهداشتی، درمانی و خدماتی می تواند در این زمینه مورد توجه قرار بگیرد.
اقدامات خوبی که در حال انجام است را باید گفت و تشویق کرد و ضمن بیان مشکلات و آلام و البته پیشنهادها، از سیاسی و ابزاری شدن این مباحث و حمله به یکدیگر بپرهیزیم و تعامل و یکدلی را برای افزایش تمرکز در فعالان اجتماعی و دولتمردان در دستور کار قرار بدهیم.
