تابناک لرستان :امروزه با وجود پیشرفت فن آوری های نوین، مخاطرات محیطی در بسیاری از شهرهای دنیا هنوز حادثه ساز و بحران زا است. چنانچه به طور علمی هدف و اولویت مدیریت امور اجرایی در جهت کاهش مخاطرات طبیعی تعیین و مشخص گردد، گام های موفق در برنامه ریزی و مدیریت بحران در نواحی شهری تحقق بیشتری خواهد یافت.
بلایای طبیعی، به مجموعه‌ای از حوادث زیانبار گفته می‌شود، که منشاء انسانی ندارند. این حوادث معمولاً غیرقابل پیش‌بینی بوده و یا حداقل از مدت های طولانی قبل نمی‌توان وقوع آنها را پیش‌بینی نمود. بلایای طبیعی دارای انواع گوناگونی است.
زلزله، سیل، طوفان، گردباد، سونامی، تگرگ، بهمن، رعد و برق، تغییرات شدید درجه حرارت، خشکسالی و آتشفشان نمونه‌هایی از بلایای طبیعی هستند.
برخی از بلایای طبیعی، بطور غیر مستقیم، ناشی از عملکردهای انسانی هستند. برای مثال بلایای ناشی از افزایش آلودگی هوا و یا گرم شدن زمین و همچنین سیل ناشی از تخریب جنگل‌ها به‌دست انسان از این جمله‌اند.
بنابراین لازم و ضروری است به بررسی و سنجش میزان و ابعاد تاب آوری شهر ها در مواجه با مخاطرات محیطی وموضوعات تبعی ان پرداخته شود.
امروزه درایران، شهرنشینی رشد فزاینده ای یافته و هر ساله شـاهد پیـدایش شـهرهای جدیـد و افزایش تعداد شهر ها و جمعیت شهرنشین هستیم. نظر به این که ایران به دلیل شرایط خاص طبیعی و جغرافیایی خود،همواره درمعرض خطـر بلایـای طبیعی بوده و حوادث ناگواری را تجربه کرده است.
اگرچه برخی از ابزارهای پیش بینی کننده به کار گرفته شده اند ، اما واقعیت این است که مخاطرات آتی را نمی توان بر اساس شواهد پیش بینی کرد و همچنین نمی توان به راحتی حالت، اندازه و مکان این مخاطرات را از پیش بیان کرد. بنابراین افزایش یا بهبود توان ظرفیتی یک سیستم برای ایستادگی و بازیابی در برابر مخاطرات بسیار مهم است.
هنگامی که بلایای طبیعی رخ می دهد ، شهرها با خطرات بیشتری مواجه هستند ، و بیش از هر محیط دیگری در شهرها خسارت ایجاد می شود . هنگامی که حادثه ای طبیعی در شهری اتفاق می افتد، پیامد های آن نسبت به هر محیط و سکونتگاه دیگری ، بدتر است. با افزایش و رشد شهری شدن و حوادث و بلایای طبیعی بزرگ و کوچکی که مدام در محیط شهری رخ می دهد ، سالها تلاش و زحمت و کار برای توسعه و پیشرفت مکرر و پیوسته نابود می شود.
فضاهای شهری از ابتدای فرآیند تشکیل و تکوین، فرم و ساختار خاصی جهت توسعه انتخاب کرده و در گذر زمان نیز گسترش یافته‌اند. به دلیل عدم توجه به موضوع حوادث، در این فرآیند احتمال آسیب‌پذیری بیشتری می‌رود.
دانش برنامه ریزی شهری با تکیه بر داده‌های جغرافیایی، استفاده از اصول حاکم بر این دانش و ظرفیت‌های موجود در فضاهای شهری می‌تواند اثرات این‌گونه بلایا را تا حد زیادی کاهش دهد.
در فضای شهر دامنه خسارتی که یک حادثه به وجود می‌‌آورد، تنها وابسته به قدرت ویرانگری آن نیست،بلکه وابسته به نقش شدت و ضعف عوامل انسانی،مدیریتی،برنامه ریزی شهری و منطقه ای،اصلاح قوانین و مقررات شهرسازی و تضمین اجرایی آن ،آموزش مهارت ها،مقاوم سازی مساکن و ابنیه،طراحی و تجهیز فضا های عمومی شهری و.... خواهد بود.
توسعه پایدارشهری به دنبال بررسی وتامین نیازهای کنونی ، بدون به خطر انداختن توانایی نسل های آینده و نیازهای آنهاست ، اما این رویکرد نمی تواند بدون توانمندسازی تاب آوری شهرها در برابرحوادث طبیعی و اطمینان از عدم افزایش آسیب پذیری شهرها به دلیل توسعه موفقیت آمیز آینده شهری باشد. به طور خلاصه تاب آوری شهری به این معنی است که اولا آستانه تحمل و مقاومت شهر در برابر حوادث بالا است. ثانیا در زمان وقوع حوادث، علاوه بر اینکه آسیب کمی می بیند، فعالیت های حیاتی و اساسی آن مثل شبکه های برق، گاز ، آب و فاضلاب ،راه و غیره مختل نمی گردد.
و نهایتا به طور موثر به وقایع پاسخ داده و هر چه سریعتر به حالت قبل از وقوع حادثه و حتی بهتر از آن بر می گردد.در راستای شناخت شناسی مبانی نظری عوامل زیر ساختی تاب آوری شهر در بحث آینده به تبیین اصول ده گانه شهر های تاب آور و ابعاد موضوعی آن پرداخته خواهد شد.
نویسنده:دکترعلیرضا شیخ الاسلامی
دکتری تخصصی جغرافیا و برنامه ریزی شهری
مدیر گروه تخصصی جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی بروجرد
