پنجمین جشن بزرگ فرهنگ گناوه با تمام گستره موضوعی که همه هنرها را دربر می‌گیرد، یک اتفاق ویژه داشت، تئاتر سطحه .
ابتدا باورش سخت است، اما باید رفت و آن را تجربه کرد و لذتش را چشید تا بتوان به آن پی برد که این‌گونه رخدادهای هنری چقدر می‌تواند به تئاتر این سامان کمک کند. اسکله‌سوخت‌گیری لنج‌های بندر‌گناوه.لنجی پهلو‌گرفته در اسکله. نامش را که می‌پرسم، می‌گویند لنج «ناکو» است و به یاد می‌آورم که لنج‌ها هر کدام برای خود نام و نشانی دارند. ساعت قبل از 15 را نشان می‌دهد. دور تا دور لنج صندلی چیده شده است. صندلی‌ها هنوز خالی است امادر چشم بر هم زدنی صندلی‌ها که پر می‌شود هیچ، دور تا دور لنج، روی قماره، نزدیک دکل، روی سطحه هم از آدم پر شده است. لنج آرامآرام از اسکله جدا می‌شود. خود را به دل خلیج نیلگون فارس می‌رساند. حالا جزشبهی از گناوه چیزی پیدا نیست مگر آب فیروزه‌گون و زلال. زیبا و چشمنواز با سمفونی موسیقی موج‌ها. چه زیباست تجربه‌کردن فضایی که پیش از این تجربه نکرده‌ای. لذتش هنوز با من است و همین،مهم‌تریندلیل شد که بر آن شوم تا گزارشی از این شکل تئاتری بنویسم.
جهانشیر یاراحمدی، رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان و مسوول برگزاری تئاتر سطحه می‌گوید: چند سال پیش،درجلسات دوستانه‌ای که در گناوه برگزار می‌شد، آقای دریانورد این شکل تئاتری را مطرح کرد.در واقع، هسته اولیه از آنجا شکل گرفت و دوستان تئاتری، قضیه را مورد تحلیل و بحث قرار دادند. مدتی بعد آقای دریانورد تئوری این شکل تئاتری را به‌شکل مکتوب ارائه کرد و پس از چند‌بار بازخوانی، شکل نهایی به خودش گرفت. در چهارمین دوره جشن فرهنگکه در اسفند‌ماه سال 92 برگزار شد، اولین گام برای اجرائی‌کردن این طرح را برداشتیم و سه نمایش به شکل خوانش یا اجرا در آن دوره برگزار شد. در گام دوم تیر این شکل تئاتری را با اجرای نمایش روی سطح پنجم روی آب تجربه کردم که بسیار خوب و لذت‌بخش بود.
یاراحمدی درباره اهمیت تئاتر سطحه می‌گوید: استفاده از بوم و طبیعت منطقه در هنرهای مختلف به گمانم بدیهی‌ترین چیزی است که باید به آن توجه کنیم. کاری که متاسفانه تا امروز انجام نداده‌ایم. جدایی‌اش نیاز به مطالعه ویژه‌ای دارد. به هر حال، استفاده از طبیعت بکر و زیبایی که در آن نفس می‌کشیم، می‌تواند منجر به خلق یک رخداد فرهنگی-هنری شود که هیچ نمونه بیرونی در دنیا ندارد. همین تئاتر سطحه که برخاسته از بوم و فرهنگ همین منطقه است،می‌تواندبه‌گونه‌ای تئاتر تبدیل شود و در سطح ملی و حتی بین‌الملل برگزار شود. صد‌البته این اتفاق نیاز به یک باور عمیق دارد.لازم است بدانیم که فرهنگ غنی این دیار تمام پتانسیل‌های این اتفاق را دارد.
تئاتر سطحه چیست؟
«سطحه» همان عرشه است؛ بسیار شنیده‌ایم «عرشه کشتی» یا «عرشه لنج» که در گویش محلی به عرشه، «سطحه»می‌گویند. «تئاتر سطحه» که از ترکیب دو واژه، تئاتر و سطحه (عرشه) تشکیل شده است در واقع به نوعی نمایش اطلاق می‌شود که روی سطحه (عرشه) لنج یا کشتی اجرا می‌شود.
تئاتر سطحه می‌تواند یکی از انواع تئاتر یا درام کاربردی باشد. غلامحسین دریانورد که تئوری تئاتر سطحه را نوشته است،می‌گوید: «تئاتر کاربردی می‌تواند تعاریف زیادی داشته باشد؛ تئاتر مداخله، مراوده، توسعه، تفویض اختیار و بیانگری در حین کار با افراد یا اجتماعات خاص برخی از تعاریف این نوع تئاتر هستند.
اصطلاح تئاتر کاربردی در دهه 1990 میلادی رایج شد و برای انواع فعالیت‌های نمایشی که بیشتر خارج از نمادهای عرفی تئاتر اجرا می‌شد، تعریف شد.» موسس جشن فرهنگ گناوه می‌افزاید: «واژه مرکب تئاتر کاربردی تجارت گوناگونی نظیر آموزش و نمایش، تئاتر در حوزه آموزش، سلامت تئاتر برای توسعه، تئاتر در زندان‌ها، تئاتر اجتماعات، تئاتر میراث و تئاتر یادبود را شامل می‌شود.»
دریانورد معتقد است: تئاتر سطحه یک نوع تئاتر مردمی است که به قول «آگستوبوال» می‌تواند با مردم و برای مردم اجرا شود. اگر چه تئاتر سطحه با این عنوان، پیشینه‌ای در تئاتر ایران نداشته است و نمی‌توان به‌عنوان تئاتر سطحه، سندی مکتوب را برای پیشینه‌این نوع تئاتر ارائه کرد، اما میتوان با اندکی پژوهش و تامل، رگه‌هایی از این نوع تئاتر را در خون نمایش‌هایی که در مراسم‌های مختلف اجرا می‌شود، یافت.
سعید بهمرد، دانش‌آموخته تئاتر و کارگردان آثار متعدد تئاتری هم در این باره معتقد است: تئاتر سطحه اگر از جنس خود مردم اهل دریا باشد؛ مردمی که روزگارشان را با دریا سپری کرده‌اند و ذهنشان سرشار از خاطرات تلخ و شیرین و حوادث شگفت‌انگیز است،بدون شک می‌تواند اثر عمیقی بر مخاطب خودش بگذارد. در حوزه اجرای این‌گونهنمایش‌ها نیز باید بگوییم: تجربه‌کردن فضایی که دور از سالن و یک فضای رسمی تئاتر است، خود به خود لذت‌بخش است به‌ویژه این‌که آن فضا روی سطحه لنج و در دل دریا باشد.
فرانک بلورزاده از بازیگران تئاتر بوشهر که دو سال پیاپی این تئاتر را تجربه می‌کند، می‌گوید: «خیلی خوب است، خیلی خوب است. اصلا آن حسی را که هنگام بازی در آن فضادارینمی‌شود کهتعریفش کرد. فقط باید آن را تجربه کنی تا دقیقا متوجه بشوی. من پارسال با یک نمایش تک‌پرسوناژ حضور داشتم. خیلی خوب بود...»
غلامحسین دریانورد،نمایشنامه‌نویس مطرح هم‌استانی از هنرمندان تئاتر استان دعوت می‌کند تا بر اساس خاطرات ناخدایان و جاشوان و همه کسانی که به‌نوعی با دریا در ارتباط هستند،نمایشنامه‌ای بنویسند. دقیقا با موضوعتئاتر سطحه. او می‌گوید: میتوان تئاتر سطحه را به مثابه یک تئاتر کاربردی، نه برای تفنن، بلکه به‌عنوان یک ضرورت معرفی کرد و توسعه داد. تئاتر سطحه می‌خواهد از تمرکز‌گرایی، بی‌ثمری و وابستگی تام به نهادها و سازمان‌ها فارغ شود.
تئاتری که قرار است برای زندگی و آزادی باشد. تئاتر سطحه می‌خواهد به فرصت همگانی تبدیل شود تا شهروندان به‌ویژه مخاطبان اصلی این تئاتر، یعنی ملوانان و ساحل‌نشینان به‌واسطه آن بتوانند برای تغییر شرایط نامطلوب زندگی و اجتماعی خویش،راه‌کارهایی موثر پیدا کنند. تئاتر که قرار است همچون تئاتر خیابانی به میان مردم راه پیدا کنند و ارتباط دو سویه‌ای با آنها ایجاد کند...
اجرای تئاتر سطحه در پنجمین جشن فرهنگ گناوه با استقبال شورانگیز مخاطبان روبه‌رو شد، اتفاقی که سبب شد تابرنامه‌ریزان این جشن و همچنیندست‌اندرکاران تئاتر استان به‌شکلجدی‌تری به این مقوله بنگرند.
جهانشیر یاراحمدی، رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان می‌گوید: با توجه به این‌که این جشنواره از دل جغرافیای استان زاده شده،در حالی که شهرهای بندری استان هم کمنیستند و مردم اغلب با دریا و فرهنگ دریا و دریانوردی آشنایی دارند، از جامعه تئاتر استان می‌خواهید که با حضور و توجه جدی به این جشنواره، کاری کنند تا بتوانیم نیروی این رویداد هنری را به شکل ملی و حتی بین‌المللی برگزار کنیم، اتفاقی که دور از دسترس نیست و در برنامه بلند‌مدت این جشنواره نیز گنجانده شده است.
او ادامه می‌دهد: اگرچه آوازه فرهنگی‌بودنمدیر‌کل بنادر و دریانوردی استان را شنیده بودم ولی از نزدیک با وی برخوردی نداشتم؛ به همین دلیل، نامه‌ای از طرف انجمن هنرهای نمایشی استان نوشتم و به شخصه پیگیر شدم و با توجه به این‌که این جشنواره به دریا و دریانوردی و مشکلات و حوادث آن می‌پردازد، انتظار داشتم که اداره کل بنادر و دریانوردی استان از این رویداد حمایت کند. اما متاسفانه مدیر‌کل محترم با حمایت از این رویداد مخالفت کرد. البته به‌زودی طرح مکتوب تئاتر سطحه را به سازمان بنادر و دریا نوردی کشور ارسال خواهم کرد و به‌صورت حضوری با مسوولان کشوری این رویداد سخن خواهم گفت.
سعید بهمرد، دبیر جشن فرهنگ گناوه نیز معتقد است: آنهایی که اهل بندر هستند، بهتر می‌توانند این جمله را درک کنند که هماهنگ کردن یک شناور چوبی و آن هم در اختیار گذاشتن برای اجرای نمایش، کار ساده‌ای نیست. ولی این کار را تعاونی لنج‌داران گناوه، خیلی ساده انجام داد. در واقع با همکاری دوستان در تعاونی لنج‌داران این اتفاق میسر شد و لنجی در اختیار پنجمین جشن فرهنگ گناوه قرار گرفت تا تئاتر سطحه را به بهترین شکل برگزار کنیم.
با دیدن رویدادهای هنری خلاقانه چه حس خوبی به آدم دست می‌دهد. اتفاقاتی که نظیر ندارند. نه تنها در ایران، بلکه در جهان. با خود می‌اندیشم که رخدادهای مهم هنری دنیا مگر روز نخست چگونه اتفاق افتاده‌اند؟ اتفاق، اتفاق است چه در اقیانوس آرام باشد که چه در کارائیب کارایی چه در خلیج فارس. به خلاقیت هنرمندان این دیار می‌بالم. و آرزومی‌کنم تا این رویداد تازه تئاتری با حمایت آنهایی که اهل حمایت هستند، به رویداد ملی و بین‌المللی تبدل شود.
منبع: روزنامه بامداد جنوب