اظهارات قائم مقام وزارت صمت نشان می دهد که در چشم انداز اجرای طرح یارانه به صورت کالابرگ، امکان دادن اختیار به مصرف کننده برای انتخاب دریافت یارانه به صورت نقدی یا کالایی وجود دارد. با این اوصاف، یک سوال مهم این خواهد بود که کدام شیوه پرداخت یارانه مزایا یا معایب بیشتری نسبت به دیگری خواهد داشت.
به گزارش تابناک کهگیلویه و بویراحمد، مجلس در قانون بودجه امسال، نحوه مردمی سازی یارانه ها را مشخص و مقرر کرده که: «چنان چه دولت قصد دارد کالایی را از سبد ارز ترجیحی حذف کند، باید قبلا ترتیبات قانون جبران زیان مصرف کننده برای کالاهای اساسی را از طریق کالابرگ الکترونیکی و ... به انجام رسانده باشد، به طوری که افراد بتوانند این کالاها و خدمات را به نرخ پایان شهریور 1400 و در سقف سهمیه تعیین شده تهیه کنند.» با این حال، بعد از به صدا درآمدن زنگ حذف ارز 4200، چگونگی اجرای آن با توجه به اقتضائات اجرایی با تغییراتی روبه رو شد به طوری که طبق اظهارات مسئولان دولت، مقرر شده تا زمان فراهم شدن زیرساخت های اجرای کالابرگ الکترونیک، پرداخت نقدی در دستور کار قرار بگیرد. تا الان هم دو مرحله از یارانه های کمک معیشتی واریز و یک مرحله آن قابل برداشت شده است.
با این حال، اظهارات دیروز قائم مقام وزارت صمت نشان می دهد که شکل اجرای کالابرگ الکترونیک به طور خلاصه منطبق با آن چه عموماً تصور می شود، نیست. به گزارش ایسنا، محمدصادق مفتح در گفت وگویی رادیویی اظهار کرد: یکی از طرح‌های دولت این است که به جای پول نقد، یارانه را در قالب کالای ارزان عرضه کند تا مطمئن شویم میزان گوشت، شیر و ... که بر اساس استانداردهای بهداشتی، یک خانواده باید دریافت کند، دریافت کرده است. این یک حلقه تکمیلی پرداخت یارانه‌هاست. وی افزود: یعنی افراد می‌توانند به جای این که پول را دریافت کنند و مرغ با قیمت بالاتر بخرند، در یک کیلوگرم مشخص به ازای هر نفر کالاهای اساسی را ارزان تر بخرند.
این امکان به مرور زمان فراهم خواهد شد. بر این اساس دهک فرد و یارانه تخصیص داده شده به او با کد ملی مشخص می‌شود اما چیزی به اسم کوپن بانکی وجود نخواهد داشت. بلکه نظام سبد کالا مبتنی بر کارت‌های بانکی که در اختیار مردم هست، اجرا می‌شود. با این روش بعد از تکمیل سامانه، افراد مایل به دریافت کالای ارزان، می‌توانند به مکان‌های مشخص مراجعه کنند. این طرح در حال تکمیل است اما فعلاً صرفاً پرداخت پول مستقیم انجام می‌شود. وی اما در بخشی دیگر، به تغییری که نظام یارانه ها پس از تکمیل زیرساخت ها خواهد داشت اشاره کرد و گفت: بعد از این که امکانات زیرساختی فراهم شد، به افراد اختیار داده می‌شود که هم بتوانند به صورت ریال و هم به صورت کالا این یارانه را دریافت کنند.
یارانه نقد یا کالابرگ؟
اکنون سوال این جاست که دو شیوه نقدی و کالابرگ هر یک چه مزایا و معایبی خواهند داشت؟
انحراف از هدف: اگر یک شاخص اثربخشی یارانه ها را اطمینان از رسیدن مواد غذایی لازم به جامعه هدف بدانیم، باید گفت که پرداخت کالابرگی یارانه، قابلیت بیشتری در این زمینه دارد چرا که افراد پس از دریافت نقدی یارانه و به هم زدن ترکیب سبد مصرفی خود، می توانند آن را در مسیرهای دیگری خرج کنند. البته می توان این را هم متصور شد که افراد پس از خرید ارزان تر کالاهای یارانه ای می توانند به قصد تامین نقدینگی، آن را در بازار آزاد بفروشند و در نهایت، اثربخشی آن را کاهش دهند اما در هر صورت یارانه کالایی بیشتر به هدف اصابت می کند.
حمایت بیشتر از چرخه صنایع غذایی: به حرکت درآمدن چرخ تولید و اشتغال، یکی از اهداف دولت ها در طرح های اقتصادی است. با این اوصاف، می توان گفت که پرداخت یارانه از مسیر کالابرگ، تقاضای تضمین شده ای را پیش روی صنایع غذایی مشمول این طرح قرار خواهد داد یا به نوعی می توان گفت با کالابرگ الکترونیک، هدایت نقدینگی در این بخش رخ خواهد داد. موضوعی که به تقویت چرخه صنایع غذایی و خودکفایی و اشتغال در این حوزه کمک خواهد کرد اما در پرداخت نقدی الزاماً این قضیه برقرار نیست و یارانه نقدی پرداختی با تغییر سبد کالایی مصرف کننده می تواند تقاضا در بازارهای دیگر و حتی بازارهای سفته بازی را رونق دهد.
قدرت انتخاب مصرف کننده: طبیعی است که در شیوه نقدی پرداخت یارانه، قدرت انتخاب مصرف کننده بیشتر حفظ می شود و همین موضوع، کمک بیشتری به سلامت سیستم قیمت ها خواهد کرد. این مسئله زمانی که اعتماد زیادی به کیفیت کالاهای کالابرگی وجود نداشته باشد، تقویت خواهد شد. با وجود این می توان گفت با اعمال تغییراتی، امکان انعطاف پذیری بیشتر سیستم کالابرگ به طوری که هم قدرت انتخاب مصرف کننده افزایش یابد و هم هدف سیاست گذار برای تامین امنیت غذایی جامعه حفظ شود، وجود خواهد داشت. به عنوان مثال، دولت می تواند برای سبد کالای معرفی شده، تنوع کیفی قائل شود یا این که مثلاً در آستانه ماه مبارک رمضان، با استفاده از زیرساخت عرضه کالاهای یارانه ای، عرضه کالاهای موازی اقلام اساسی نظیر خرما، شکر و ... را انجام دهد.
ایجاد تورم: توزیع گسترده یارانه، آن هم منفک از نظام مالیاتی و حتی با منشأ فروش نفت، ذاتاً تورم زاست. این بدان معنی است که اجرای طرح یارانه ها، از یک منظر خود به خود موجب ایجاد تورم در جامعه خواهد شد. با این حال، به جرئت می توان گفت که شیوه پرداخت نقدی، سرعت ایجاد تورم بیشتری نسبت به شیوه پرداخت کالایی یارانه ها دارد. البته با توجه به اظهارات قائم مقام وزارت صمت، در صورتی که دولت در مراحل بعدی پرداخت یارانه ها، امکان تبدیل یارانه کالایی به نقدی را نیز برای مشمولین طرح فراهم کند، طبیعی است که نتایج اجرای یارانه کالابرگ الکترونیک به پرداخت نقدی نزدیک خواهد شد.
